Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

II Beynəlxalq konfrans
s.558). Zühd Quranda həm də təbəttüldür (Əl-Müzəmmil, 73/8): «Rəbbinin adını
zikr et və (hər şeyi buraxıb) Ona tərəf yönəl» (Yenə orada, s.598). Burada «hər
şey» dünya naz-nemətləridir, dünya həvəsidir.
3. Səbr. Sözün lüğəti mənası dözmək, özünü tutmaq, sızlamamaq
kimi başa düşülür. Səbr nəfsə və nəfsin gətirdiyi arzulara qarşı bir mücadilədir.
Təsəvvüf də səbrlə susmaq bir-birinə yaxın anlamlı sözlər və terminlər kimi
işlədilir. Qurani-Kərimdə ( Zümer 39/10): «…Yalnız (dünyada Allah yolunda
çətinliklərə) səbr edənlərə (axirətdə) saysız-hesabsız mükafat veriləcəkdir» (Yenə
orada, s.463) deyilir. Bu bütün sufilərin əməl etdiyi və sevə-sevə təkrarladığı
cümlədir. Bununla yanaşı, bir çox sufi nəzəriyyəçiləri Allahın ən böyük mükafatı
səbr edənlərə verəcəyi məsələsi üzərində xüsusi olaraq dayanmışlar. Onlara görə,
səbr edənlər dünya və axirət zövqünə çataraq xilas olur, çünki səbr Allahın 99
adından biridir.
4. Riyazət. Tərbiyə, itaət etmək mənalarına uyğun gələn riyazət
sufizmin başlıca anlayışlarından biridir. Riyazət təsəvvüfdə nəfsin, bədənin
istəklərinə uymayaraq və ya bu istəkləri minimuma endirərək, yalnız ibadətlə
məşğul olmaq deməkdir. Az yemək, az danışmaq, az yatmaq, oruc tutmaq, çilə
çıxatrmaq riyazətin əsas prinsiplərindəndir. Bu mövzu Xoca Əhməd Yəsəvidə çox
dolğun şəkildə işlənmişdir. Quranda bu məsələ ilə bağldı çox sayda ayələr vardır.
Mücahidə isə döyüşməkdir (öz nəfsi, öz içi ilə). Hər ikisinin məqsədi nəfsi
cilovlamaqdır. Sufi nəfsini boğmaqla Allahın sevgisini qazanır, pis xasiyyətlərdər
birdəfəlik qurtulur. «Əli-İmran» surəsinin 134-cü ayəsində belə buyrulmuşdur: «O
müttəqilər ki, bolluqda da, qıtlıqda da (mallarını yoxsullara) xərcləyər, qəzəblərini
udar, insanların günahlarını keçərlər. Allah yaxşılıq edənləri sevər» (Yenə orada,
s.57). «Əş-Şəms» (8-9 ayət) qeyd edilir ki, «nəfsini (günahlardan) təmizləyən
nicat tapacaqdır» (Yenə orada, s.663).
5. Təfəkkür. Düşünmək, hər hansı bir problemi həll etmək üçün beyni
çalışdırmaq anlamlarına uyğun gəlir və təsəvvüf təliminin əsas anlayışlarından
biridir. Sufi bilavasitə özünəməxsus problemləri ağılla həll edir. Bu, sufinin zikrlə
bərabər fikirlə də Allaha yaxın olamağa çalışmasıdır. Həm də gizli zikr təfəkkürün
bir başqa formasıdır. Quranda təfəkkürlə əlaqədar ayələr çoxdur (məsələn, «Əl-
Ənam»: 50; «Araf»: 176, 184; «Rum»: 8, 21 və s.). «Rum» surəsi, 8-ci ayə:
«Məgər onlar öz özlüklərində Allahın göyləri, yeri və onların arasındakıları ancaq
haqq-ədalətlə və müəyyən bir müddət üçün yaratdığını düşünmürlərmi?
Həqiqətən, insanların çoxu Rəbbi ilə qarşılaşacağını (qiyamət günü dirilib, haqqhesab
üçün Allahın hüzurunda duracağını) inkar edir» (Yenə orada, s.397).
Düşünməyən insan həqiqəti görməz. Sufilər də məhz bu surə və ayələrə dayanaraq
təsəvvüfdə xüsusi olaraq təfəkkür təlimini işləmişlər.
6. Allah qorxusu, göz yaşı. Hər bir sufinin qəlbi Ahhal qorxusu, Allah
sevgisi ilə dolu olmalıdır. Bundan başqa, özü ilə həqiqət arasında olan pərdələri
qaldıran sufii əldə etdiyi rahatlığa görə göz yaşı tökməlidir. Qurani-Kərimdə (Əli-
530