Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

II Beynəlxalq konfrans
kimi verilirdisə, indi ingilis dilində onun Kiyiv variantında verilməsinə tez-tez rast
gəlinir. Başqa bir nümunə: Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərinin adı ingilis
dilində Baku şəklində tərcümə olunmuşdu. Aydındır ki, bu ad rus dili vasitəsilə
verilmişdi. Amma son dövrlərdə ingilis dilində Bakı şəhərinin adının ―Bakı‖
variantına rast gəlmək olar.
Xüsusi adların verilməsində transpozisiya üsulundan tarixi adların, Bibliya
ilə bağlı adların, eləcə də monarxların adlarının tərcüməsində istifadə olunur. Belə
adların verilməsinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar vaxtilə yazılış və
oxunuşlarından fərqli şəkildə rus dilinə köçürülmüş, sonra da həmin şəkildə
Azərbaycan dilinə keçmişdir. Məsələn, Charles – Karl, George – Georq, William
– Vilhelm, James – Yakov kimi verilmişdir. Q.Bayramov bu barədə yazır:
―Əslində onlar adi insanlar üçün Çarlz, Corc, Vilyam, Ceyms-dir. Müəyyən
tərcüməçilər bunun yanlış olduğunu iddia edərək həmin adlara düzəliş vermək
istəyirlər, ancaq sağlam düşüncə bunun əksinədir, çünki tarixdə bu adla tanınmış
adamların adına düzəliş verməklə, tarixin özündə bir yanlışlıq yaradılmış olur.
Bunu bizim Bakı toponimi haqqında da demək olar. Bu ad qərb dünyasına rus dili
vasitəsilə Baku kimi təqdim olunmuşdur, bunun indi Bakı kimi təqdim
olunmasına lüzum varmı?‖ [2, s. 20.].
Şübhəsiz, bu məsələyə mövqe bildirmək lazımdır. Fikrimizcə, xeyli
vaxtdan bəri formalaşmış, oturuşmuş tərcümə praktikasına hörmət etmək lazımdır,
o qaydalara riayət etmək və onları qorumaq lazımdır. Uzun müddət oturuşmuş
qaydalara baxmayaraq, yenisini tətbiq etmək qarışıqlığa, xaosa səbəb olar. Bilirik
ki, Bibliyada adları çəkilən bir sıra adlar müxtəlif dillərdə müxtəlif şəkildə verilir.
Məsələn, Mary – Maria – Məryəm, Jesus –İisus – İsa, Abraham – Avraam –
İbrahim, Moses – Moisey – Musa, Yozef – Djozef – Yusif, Jacob – Yakob –
Yaqub və s. Hətta müxtəlif dillərdə eyni məna daşıyan adlar var: Allahverdi –
Theodore – Boqdan – Fedor və s. İngilis dilindən bu cür adları tərcümə edərkən
Bibliyadakı adları adi adamların adları ilə eyniləşdirmək olmaz.
Kalka. Tərcümə dilində bilavasitə uyğunluğu olmayan dil vahidləri üçün
bəzən kalkadan istifadə edilir. Kalka söz və ya ifadələrin tərkib hissələrinin
tərcümə edilən dilin uyğun elementləri ilə çevirilməsi zamanı söz və ya söz
birləşmələrinin səs tərkibinin deyil, kombinator tərkibinin yenidən əks etdirilməsidir.
Mədəniyyətlər arasında kommunikasiya prosesində transliterasiyanın
estetik, semantik və ya digər səbəblər üzündən qəbul edilə bilmədiyi hallarda
kalkaetmə müxtəlif növ alınmalar üçün bir tərcümə üsulu, vasitəsi kimi çıxış edir.
Kalka üçün elmi ədəbiyyatda verilən izahatlar maraq doğurur. Azərbaycan
dilinin izahlı dilçilik lüğətində ―kalka‖ sözü üçün verilən izahat daha genişdir.
Burada yazılır: ―Kalka – Başqa dilə məxsus söz və ya ifadələrin hissələrini bir-bir
hərfi tərcümə etmək yolu ilə düzəldilən nitq vahidləri‖ [1, s. 136]. Lüğətdə xüsusi
adın kalka edilməsi ilə yaranan ad ―Kalka ad‖ adlandırılır və belə izah edilir:
―Kalka ad – Bütövlükdə və ya bir hissəsi hərfi tərcümə olunmuş hər hansı alınma
370