Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

II Beynəlxalq konfrans
Gəncənin sayılıb – seçilən, mötəbər müəllimlərindən olmuş Mirzə
Məhəmməd Axundov maarif sahəsindəki fəaliyyətinə Gəncə sənət məktəbində və
―Məktəbi – ruhaniyyə‖də başlamış, sonradan həyatının böyük hissəsini
müəllimliyə həsr edərək bu yolda yorulmadan çalışmışdır.
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Mirzə Məhəmməd Axundov ―İrşad‖
qəzetinin 143 – cü sayında ―Məktəbi- ruhaniyyə‖də illik imtahanların yekunu
barədə dərc etdirdiyi məqaləsində mövcud dərs üsuluna qarşı çıxdığından bu,
böyük əks – səda doğurmuşdu. Hətta, məsləkdaşı Əli Nəzmi də ―Molla
Nəsrəddin‖ jurnalının 1906 – cı ildə nəşr olunmuş 14 – cü sayında yer alan
―Gəncə‖ başlıqlı yazısında fikrini özünəməxsus şəkildə açıqlamış, məsələyə
münasibətini jurnalın ümumi ruhuna uyğun satirik formada ifadə etmişdi:
―İrşad‖ın 143 – cü nömrəsində Hatif imzalı bir məqalə var idi. Gəncə məktəbi –
ruhanisinin illik imtahanı barəsində söyləyirdi. Məqalənin məzmunu oxuyanlara
məlumdur. Dübarə təkrar etməyəcəyəm. Hər nə isə, məqalə məktəbin
müəllimlərinə xoş gəlmədi. Ona cəvabi – rədd yazmaq istədilər, amma
bacarmadılar... Nə qayırsınlar, kişiləri qınamaq olmaz, adam bacarmayanda
bacarmaz, güc ki deyil. Hər kimə üz tutdularsa da kimsə cavab yazmağa razı
olmadı. İndi müəllimlər qərar qoyublar ki, hər kəs o məqaləyə bir cavab yazsa,
ona hər birisi bir abbası versin.
İndi gəlsənə əvvəl allahın rizasını və ikinci millətin nəfini mülahizə edib,
o məqaləyə bir cavab yazasan. Canım nə üçün yazmayasan? Kişilər bir abbası pul
verirlər və bundan əlavə genə məktəbi – ruhaninin müəllimlərini müşküldə
qoymaq olmaz. İşdi özün yazmasan, laməhalə orasını göstər görək ki, məqaləyə
cavabı necə yazmaq olar. Qərəz, allah xatiri üçün biçarələri müşküldən qurtar‖
[4].
Təqdirəlayiq haldır ki, Gəncə gimnaziyasının müəllimi Mirzə Məhəmməd
Axundov hələ 21 yaşında ikən 72 səhifədən ibarət ―Sərfi – türki‖ adlı dərslik
yazmış və onu 1896 – cı ildə Tiflisdə çap etdirmişdi.
Mirzə Məhəmməd Axundov, eyni zamanda Gəncədə ―Cəmiyyəti –
xeyriyyə‖, ―Nəşri - maarif‖ və ―Dram‖ cəmiyyətlərinin fəal üzvü, o cümlədən
―Difai‖ təşkilatının yaradıcılarından biri olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, buna görə o,
1908 – ci ildə ardıcıl surətdə təzyiqlərə məruz qalmış, elə ―Difai‖ təşkilatına
məxsusluğu üzündən də həbs olunaraq Zakaspi vilayətinə sürgün edilmişdi.
Bu mənada onun sürgün həyatının dəhşətlərini əks etdirən Tehrandan Əli
Nəzmiyə yazdığı ―Nələr çəkdim bu qürbətdə, əzizim!‖ adlı mənzum məktubunda
qürbət sıxıntılarını, vətən həsrətini yaşayan şair, qəlbini sızladan duyğuları dilə
gətirirdi.
Yaxın dostu, mollanəsrəddinçi şair Əli Nəzmi ona (Mirzə Məhəmməd
Axundova – S. N.) cavab olaraq yazılmış ―Əşari – məhzunanə‖ adlı şeirində
mənsub olduğu xalqın, millətin ağrılarından hərarətlə söz açmış, bu xüsusda
hədsiz narahatlığını oxucularla bölüşmüşdü:
279