Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

II Beynəlxalq konfrans
4. Zbiqnev Bjezinski, "Seçim: qlobal hakimiyyət, yaxud qlobal liderlik"
1988,N-Y
5. Zbiqnev Bjezinski, The grand chessboard: American primacy and its
geostrategic imperatives — New York : Basic books, October 1997
6. Bekir Günay ―Sorunlu türk bölgeleri‖ İstanbul., 2005.
7. www.dni.gov.uk
Sadıxov Vaqif Yasin oğlu
AMEA Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutu
QAFQAZ ĠSLAM ORDUSUNUN YARADILMASI: MƏSƏLƏNĠN DAXĠLĠ
VƏ BEYNƏLXALQ MOTĠVLƏRĠ
XX yüzilliyin əvvəllərinədək bəşər tarixində baş vermiş savaşlardan ən
dəhşətlisi və miqyaslısı olan I dünya müharibəsi ərəfəsində cəmiyyətin ideolojimənəvi
durumu kifayət qədər birmənalı deyildi. Hakim, elitar hakim dairələrdə və
geniş xalq kütlələri arasında hökmran olan əhval-ruhiyyə arasında xeyli fərqlər
vardı.Cəmiyyətdə imperiyanin tənəzzülünün törətdiyi meyllər və gənctürkcü
liderlərinin ambissiyalı mövqeyi arasında dissonans açıq hiss olunurdu.Məlumdur
ki, türk dünyasının birliyi mövzusunda bir sıra köklü ideyaların işlənib
hazırlanması və onların təbliği İsmayıl bəy Qasparlıya ( 1851-1914 ) qismət
olmuşdu. Onun tərəfindən 1880-ci ildə ortaya atılan turk qövmləri arasında
«dildə,fikirdə və işdə birlik» Rusiyadakı türklər arasında sürətlə yayılmışdır. Rus
əsarəti altında yaşayan türklər arasında türkcülüyün bu dərəcədə mənimsənilib
sürətlə yayılması həmdə «panslavizim»ə qarşı olan əks reaksiyanın da bir nəticəsi
kimi qəbul edilə bilər [1; s.496].
Türkcülük prinsipləri «İttihad Tərəqqi» cəmiyyəti tərəfindəndə
mənimsənilmiş, bu fikirlər və prinsiplər tədricən Osmanlı hökümətinin rəsmi
ideyası halına çevrilmişdir.Ənvər paşa ,Tələt paşa və Xəlil bəy kimi «İttihad
Tərəqqi» partiyasının öndə gələn simalarının türkcülüyü mənimsəmələri və Ənvər
paşanın qısa müddət ərzində « Turancılığı» xarici siyasətdə tətbiq etməyə
çalışmasıyla bu meyl daha da güclənmişdir. Çar Rusiyasının dağılmağa başlaması
kimi Türk dünyüsını maraqlandıran böyük hadisələr Ənvər paşa ilə birlikdə digər
dövlət xadimlərini də bu yola sövq etmişdi.
Osmanlı dövləti I dünya müharibəsinə qoşulan kimi Ənvər paşa bu ideyanı
reallaşdırmaq üçün calışmalara başladı. Sarıqamış məğlubiyyətinə baxmayaraq ,
o, türk torpaqlarının azad etmək fikirindən heç vaxt yayınmamışdı. Ənvər paşa bu
məqsədlə Qafqazda istər türklərin, istərsə də digər millətlərin Rusiya əlehinə
girişəcəkləri hər hansı bir hərəkatın yanında yer almaq istəmişdi.
521