27.06.2013 Views

Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

II Beynəlxalq konfrans<br />

1. Tərkibi iki bir-birinin eyni olan hissədən ibarət əşya bildirən isimlər rus<br />

dilində olduğu kimi, ingilis dilində də həmişə cəmdə işlənir. Sprectacles – eynək,<br />

scales – tərəzi, scissors – qayçı.<br />

2. Contents – məzmun, mündəricat; qoods – mal, əmtəə; clothes – paltar<br />

və s. kimi isimlər ingilis dilində yalnız cəmdə işlənir. İ.Rəhimov və T.Hüseynzadə<br />

yalnız cəmdə işlənən isimlərin siyahısında stairs – pilləkən sözünü də vermişlər.<br />

Lakin həmin söz ingilis dilində pilləkən mənasında təkdə də işlənə bilir. Görünür<br />

həmin sözü yalnız təkdə yox, daha çox cəmdə işlənən isim hesab etmək daha<br />

doğru olardı.<br />

İstər birinci, istərsə də ikinci qrupa daxil olan sözlərin tərcüməsindən<br />

göründüyü kimi, onlar Azərbaycan dilində təkdə işlənir. Ümumiyyətlə, dilimizdə<br />

leksik vahid kimi yalnız cəmdə işlənən bir dənə də olsun isim yoxdur və bu, Azərbaycan<br />

dili üçün müəyyən semantik-qrammatik xüsusiyyət hesab edilə bilər.<br />

Morfoloji cəhətdən kəmiyyət kateqoriyası Azərbaycan dilində yalnız şəkilçi<br />

vasitəsilə ifadə olunur. Cəmlik mənasının qrammatik əlaməti –lar/lər şəkilçisidir.<br />

Azərbaycan dilçiliyində cəmlik mənasını ifadə edən digər şəkilçilərin də olduğunu<br />

göstərirlər. Məsələn, professor M.Hüseynzadə –lıq/lik, luq/lük, lı/li, lu/lü, q/k və<br />

s. şəkilçiləri cəm şəkmlçisi kimi qeyd etdikdən sonra yazır: «Deməli, lar, lər, lıq,<br />

lik, luq, lük, lı, li, lu, lü şəkilçiləri əşyadakı keyfiyyət və xasiyyətin, yaxud<br />

əlamətin (ya qrammatik cəhətdən, ya da məntiqcə) çoxluğunu bildirdiyi halda ıq,<br />

ik, uq, ük şəkilçiləri şəxsə görə çoxluğunu göstərə bilir. Bu şəkilçilər fellərdə də<br />

birinci şəxsin cəmini ifadə edir. Məsələn: yazırıq, gəlirik, qururuq, görürük və s.<br />

Qeyd etmək lazımdır, -lar,-lər şəkilçiləri də xəbərlik kateqorijasında həm<br />

isimlərin çoxluğunu, həm də fellərdə üçüncü şəxsin çoxluğunu göstərə bilir;<br />

məs:onlar tələbədirlər, tələbələr hazırlaşırlar və s.<br />

Əlbəttə, -lar, –lər şəkilçilərindən başqa, yerdə qalanları kəmiyyət<br />

kateqorijasının qrammatik əlaməti kimi qəbul etmək olmaz.<br />

İngilis dilində kəmiyyət katoqorijası iki müxtəlif qrammatik vasitə ilə ifadə<br />

olunur:Azərbaycan dilində olduğu kimi: şəkilçi vasitəsi ilə Azərbaycan dilində<br />

olmayan daxili yolu ilə.Həmin dildə cəmlik şəkilçisi kimi s -es çıxış edir: book<br />

‖<strong>kitab</strong>‖ books ―<strong>kitab</strong>lar‖, paper ―vərəq‖, papers ―vərəqlər‖, box ―qutu‖, boxes<br />

―qutular‖ və s.<br />

Daxili fleksiya yolu ilə cəmlik anlayışını bildirmək üçün müxtəlif<br />

modellərdən istifadə edilir.Qeyd edim ki, bəzi flektiv dillərdən məsələn, ərəb<br />

dilindən fərqli olaraq, ingilis dilində məhsuldar modellər son dərəcə azdır.Cəmisi<br />

üç sözdə cəmlik, kökdən qalın qapalı dodaqlanan saitin incə qapalı<br />

dodaqlanmayan saitlə əvəzlənməsi vasitəsi ilə olur: foot (fut) ―ayaq‖ feet<br />

(ayaqlar), tooth(tu :o) ―diş‖ teeth (ti :o) ―dişlər‖,gose (gu :s) ―qaz‖ qeese (qi:s)<br />

―qazlar‖. İki sözdə cəmlik (ae) –(e), bir sözdə (av) diftonqunun (ae) diftonqu ilə<br />

əvəzlənməsi yolu ilə yaranır.<br />

244

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!