27.06.2013 Views

Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

II Beynəlxalq konfrans<br />

Sözlüyün lüğət hissəsində alınmaların yanaşı olaraq yazılışı və tələffüzü<br />

verilir: obelisk – abelisk, obyekt – abyekt, obyektiv – abyektiv, odekolon –<br />

adekalon, okean – akeyan, orbit – arbit, protokol – pratakol, polyaklar –<br />

palyaklar... (Amma nədənsə polip – palip verildiyi halda, polis –<br />

palis kimi verilməmişdir). Beləliklə, tərtibçi bu cür alınmaların yanlış tələffüzünə<br />

haqq qazandırmışdır. Azərbaycan dilinin orfoepiyasından danışarkən rus dilinə<br />

istinad etmək nə dərəcədə doğrudur? Bir qədər fərqli fikrə ―Müəllimin nitq<br />

mədəniyyəti‖ kitbında rast gəlinir. Orada deyilir:<br />

4<br />

―Alınma sözlərin böyük bir qrupunda vurğusuz hecadan (yəqin ki, vurğulu<br />

hecadan – Ş. T.) əvvəlki hecadakı (və ya hecalardakı) o saiti a kimi tələffüz<br />

olunur. Yazılır: problem, proqram,<br />

omonim, ornament, olimpiya, orkestr, mikrosop (yəqin ki, mikroskop – Ş. T.)<br />

deyilir: pr(a)blem, pr(a)qram, (a)monim, (a)rnament, (a)limpiya, (a)rkestr,<br />

mikr(a)skop‖. Lakin müəllifə görə ―folklor, roman, Zolya, Sokrat, noyabr,<br />

oktyabr, Şopen, Mopassan, Flober, foto, fotoetüd, fotoalbom, fosfat, fokstrot və s.<br />

kimi bir qrup sözün deyilişi bu qaydaya tabe olmur‖[2, 114]. Əvvala, burada rus<br />

dilinin orfoepik-fonetik qaydaları təhrif edilir: 1) ―vurğusuz hecadan əvəlki<br />

hecada‖ ifadəsi düz deyil; 2) yalnız vurğulu hecadan əvvəlki hecada deyil, bütün<br />

vurğusuz hallarda o saiti a kimi tələffüz olunur; 3) dilin müəyyən bir qanunu eyni<br />

cinsli sözlərin hamısını əhatə etməlidir; 4) əgər istisnalar varsa, onların səbəbi<br />

göstərilməlidir: nəyə görə problemə prablem deyildiyi halda, roman poman kimi<br />

qalmalıdır? Hər ikisi rus dili vasitəsilə alinib və hər ikisi rus dilində a ilə tələffüz<br />

olunur.Yaxud, hansi qaydaya görə proqram, omonim praqram, amonim kimi<br />

tələffüz olunduğu halda, noyabr, oktyabr yazildığı kimi deyilməlidir? Bu və ya<br />

digər suallar cavabsız qalır. Ancaq hər bir qaydasızlığın da öz qaydası olmalıdır.<br />

Buradan da təklif edilən ―qaydaların‖ təbii olmadığı üzə çıxır.<br />

Ə. Dəmirçizadənin ―Müasir Azərbaycan dili‖ <strong>kitab</strong>ında O saitinin<br />

tələffüzündən danışılarkən belə bir qeyd verilir: ―Dilimizə rus dili vasitəsilə keçən<br />

bir sıra sözlərin<br />

tələffüzündə rus dili tələffüz normasina uyğun olaraq (!) o saiti a ilə əvəzlənir:<br />

kalxoz, savxoz, savet, kallektiv, kammunist, kamsamol və s‖[3, 163]. ―Rus<br />

dili tələffüz normasina uyğun olaraq...‖ Qəribə mühakimədir! Rus dilində minlərlə<br />

latın, yunan, ingilis, fransız, alman, türk və başqa dillərdən keçmə sözlər vardir.<br />

Lakin rus dilinin orfoepiya qaydalarinda bu dillərin heç birinə istinad edilmir.<br />

Çünki bir dilin qanunları digər bir dilə tətbiq edilə bilməz. Belə ki, hər bir diliin<br />

özünə məxsus fonetik, leksik, qrammatik, orfoepik, orfoqrafik qanunları vardır.<br />

Rus dilinə daxil olan əcnəbi sözlər onun bütün qanunlarına tabe olur, tamamilə<br />

ruslaşır.<br />

Yeri gəlmişkən, ―Elm‖ nəşriyyatının üç cilddə buraxdığı ―Müasir<br />

Azərbaycan<br />

611

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!