Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

II Beynəlxalq konfrans
prOblemi yoxdur, kOmandamızda belə bir adam yoxdur, rüşvət sOsial bəladır,
elmi kOmitə, bOlqar futbolçusu, musiqili kOmediya teatrında işləyirəm kimi
tələffüzlərə rast gəlinir. Lakin belə hallar azdır. Qəribə də olsa rayon və kənd
yerlərində alınma sözləri düzgün deyənlər Bakıya nisbətən daha çoxdur.
Bəzən eyni danışanın dilində düzgün və səhv tələffüz növbələşir:
qloballaşma – qlAballaşma, rOmans axşamı – filarmoniyanın sAlisti, dOktrina –
pAliqrafiya, Bambey şəhəri – Bombeyin küçələrində, balqar bibəri – bolqar
pendiri və s. Lakin televiziya verilişlərində orfoepiya qaydalarından danışarkən bu
termini ArfAepiya kimi tələffüz etmək təəccüb doğurur.
Alınma sözlərin yanlış tələffüzü Azərbaycan dilində işlənən bir sıra xüsusi
adların – ölkə, şəhər, şəxs adlarının deyilişində də özünü göstərir: Narveçin xarici
işlər naziri, həkim Narveçə yola düşür, Narveç səfəri, məşhur NArveç səyyahı,
Narveçdə yaşamaq istəyir, Narveçin dostları, Balqarıstandan alınmış,
Balqarıstanın Varna şəhərində, BAlqarıstanın, paytaxtı Safiyada,
Balqarıstanlı atlet, İndAneziyanın vəziyyəti, Manqol döyüşçüləri, Manqolustanda
yaşayan, FlArida ştatı, kApenhagendə, Şatlandiyada olanda, Halland dostlarımız,
Hallivud ulduzları, Hallivudda çəkilən filmlər, HAllandiya hökuməti,
Hallandiyada bir şəhər var, Hallandiyaya səfir təyin edilib, Hallandiyanın xarici
işlər naziri, Balqarıstanın, Partuqaliyanın baş idarəsi, Partuqaliyanın yığma
kAmandası, Partuqal dilində danışan, Partuqaliya nümayəndə heyyəti,
Partuqaliya kAmandası, Partuqaliyanın nümayəndələri, Partuqaliyalı işçilər,
Gürcüstanın Balnisi rayonu, gürcülərin Asetiyadakı evləri, Şatlandiyanın Qlazqo
şəhərində, Şatlandiya idmançıları, Bambeydə vəziyyət, ValqA-Don kanalı,
Şatlandiyanı götürsək, Rassiyadan gəlirdim, Narveç-Hallandiya qarşılaşması,
Kareya futbolçuları, Maskvada görüş keçirilib, Maskvada, Adessada olmuşam,
Maskvada səfərdə olan, Rusiyanın ValqAqrad şəhərində və s.
Xüsusi adların bu cür tələffüzü Azərbaycan dilində olduqca yad səslənir,
dilə yatmır.
Alinma sözlərin tələffüzündən danışarkən iki söz üzərində daha ətraflı
dayanmaq istərdim.
3
Bunlar polis və otel sözləridir. Hər ikisi dilimiz üçün yenidir. Polis sözü sovet
dövründəki milisi əvəz etdi və indi geniş işlənməkdədir. Lakin beynəlxalq statusu
olan və dünya dillərində polis kimi
səslənən bu sözün tələffüzünü eybəcər hala salmışıq: pAlis – pAlis işçisi, pAlis
yüzlərlə adamı həbs edib, pAlis daha iki nəfəri həbs edib, pAlis binanı əhatəyə
alıb, pAlisə müraciət etmişlər, xüsusi təyinatlı pAlis dəstəsi, zərər çəkən pAlislər,
yol pAlisi, palis zabitləri, pAlisə şikayət edəcəyəm, pAlis generalı, rayon pAlisi,
vergi pAlisi, şəhər pAlisi, pAlis akademiyası, pAlis və əskər kazarmaları, pAlis
qüvvələri, pAlis tərəfindən saxlanılıb, pAlisin səlahiyyətləri, iki nəfər pAlis
609