Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

II Beynəlxalq konfrans
"Гидро /кроме моря/ имеющий в своей структуре термин "кара" /например:
Карачай, Карабулаг, Карасу и др./ означает , что обьект с таким
наименованием шитается грунтовыми водами вторичного происхождения, и
вода непригодна для питя." [9, 135-136]. "Аккуйы "белый колодец",
каракуйы " черный колодец " они имеют смысловое значение: аккуйы -
колодец с чистой водой /там вода пригодна для питя / каракуйы - колодец с
грязной водой / непригодна для питя / [5,41].
Ancaq tədqiqatlar göstərir ki, ağ və qara apelyativləri, yuxarıda qeyd
edildiyi kimi, təkcə suyun keyfiyyətinə görə yox, eyni zamanda tərkbindən asılı
olmayaraq rənginə görə də verilə bilər. Məsələn: Qaraçayla paralel Ağçay da
axır. Lakin Qaraçayın mənbəyi əsasən gilli şistlərdən, qum daşalrından təşkil
olunmuş Baş Qafqaz silsiləsinin quzey yamacından /yüksək dağlıq ərazidən/
başlayır. Ağçayın mənbəyi isə orta dağlıq zonada, meşə və çəmənlə örtülməklə
əhəng daşları və gilli süxurların yarandığı ərazidə yerləşir. Adi vaxtda Ağçayın
suyu şəffaf, Qaraçayın suyu bulanıq olur. Yağışdan sonra Qaraçayın suyu
kəskin bulanaraq qara rəngə çalır. Deməli, həmin hidronimlərin tərkibindəki ağ
və qara apelyativləri rəng anlamında işlədilib. Burada suyun keyfiyyətindən
söhbət gedə bilməz. Çünki göstərilən məkanda həm Qaraçay, həm də Ağçayın
suyu şirin və istifadəyə yaralıdır.
Oğuz qrupu türk dilləri ailəsinə mənsub olan Türkiyə Türkcəsində də
tərkibində ağ və qara apelyativi olan bəzi hidronimlər obyekt suyunun şəffaf və
ya qeyri-şəffaflığını bildirir. "Aksu, Karasu, Aknehir, Karanehir- bazan nehir,
su karşısındakı ak və kara apeleytivleri suyun vasfına göre isimlendirilmiş
oluyor." [10,19].
Bəzi tədqiqatıçıların fikrincə, hidronimlərdə qara termini heç də suyun
rəngini bildirmir. E.Koyçubayevin fikirlərinə nəzər salaq: "В гидронимах, как
нам кажется, кара может являться древнетюркским или тюркологический
формой "хара" в значении "простой", "обыкновенный". В литературе
отмечалось что в сочетании Карасу характерном для обозначения чистой,
прозрачной воды, слово кара переводится не как черный, а является
древним тюркским словом, обозначаюшим землю, сушу. "[9,186] E.
Koyçubayevin bu fikrində həqiqət var.Məs: Qara göl – İsmayıllı rayoinunda
Girdmançayın sağ tərəfində şirin sulu, təmiz, şəffaf, kiçik göl; Laçın rayonunda
Alagöllər dağının cənub-qərb yamacında şirin sulu, axarlı göl; Laçın rayonunda
isə Keçəldağın şimal yamacında şirin sulu , axarsız göldür.
Deməli, hidronimlərin tərkibindəki "qara" apelyativi həm də təmiz, şəffaf
anlamını da daşıyır. Bu halda, "qara" apelyativi "ağ" apelyativi ilə, demək olar ki,
eynilik təşkil edir.
Bu cür adlandırmaya digər türkdilli xalqlarda da rast gəlinir. Məsələn,
Xabçiyev M.A. bu haqda yazır: "Интересно также, что огузскому karacay -
"черная вода", "черная река" в современном карачаево- балкарском языке
174