27.06.2013 Views

Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

II Beynəlxalq konfrans<br />

İncəsənət və onun müxtəlif sahələrində fərqli aspektdən obyekt alınan təbiət<br />

bədiiləşmə dinamikası ilə diqqəti cəlb edir. İnsanın fərqli zaman kəsiyindəki<br />

ictimai-fəlsəfi görüşləri təbiətə estetik münasibəti və onun poetik<br />

mənalandırılmasını dəyişikliyə uğradır. Uzun müddət ideya-məzmun komponenti,<br />

təsvir və ifadə vasitəsi kimi müxtəlif janrların tərkibinə daxil edilən təbiət milli<br />

ədəbiyyatımızda XX əsrin ortalarından başlayaraq müstəqil mövzu xüsusiyyəti<br />

kəsb etməklə vətəndaşlıq hüququ qazanır. Bu da təbiətə baxışın əhatəliliyi və onu<br />

estetik duyumun dərinliyindən irəli gələrək yeni ictimai-əxlaqi, sosial-psixoloji,<br />

etik-fəlsəfi baxışlarla əlaqəli şəkildə təzahür edir. Məhz bu xüsusiyyət təbiətin<br />

bədii yaradıcılıqda funksiya çalarlarının araşdırılması və tədqiq olunması üçün<br />

zəngin material verir.<br />

Boylarda təbiətdə mövcud olan və bizim də elə, əsasən, bu haqda<br />

danışacağımız üç nəsnəyə-dağa, suya, ağaca Oğuzların baxışı xüsusi səciyyə<br />

daşıyır. Əksər boyların sonunda Qorqud Atanın söylədiyi alqış-dualarda da bu üç<br />

adı keçən təbiət varlıqları ―Qara dağların yıxılmasın‖, ―Qamən axan görklü suyun<br />

qurumasın‖, ―Kölgəlicə qaba ağacın kəsilməsin‖ şəklində təkrar-təkrar xatırlanır.<br />

Abidənin boylarında ―Köksü gözəl qaba dağ‖ adı tez-tez çəkilir. Biz bilən<br />

―köksü gözəl qaba‖ (―qaba‖-uca, hündür, yüksək deməkdir) əslində Qazlıq<br />

Dağının təyin əlamətidir. Bunun doğrudan da belə olmasını ayırd etmək üçün<br />

gəlin, elə Qazlıq Dağının da adı getdiyi birinci boya müraciət edək. Bayandır<br />

xanın buğasını Dirsə xanın oğlu Ağ meydanda öldürür. Bu şücaətə görə Dədə<br />

Qorqud oğlana ad (Buğac), atası isə bəylik, taxt verir. Bundan Buğaca həsəd<br />

aparan Dirsə xanın paxıl ―qırx yigidi‖ namərdliklə onu aradan götürmək niyyətinə<br />

düşür. Onlar Dirsə xana yalandan deyirlər ki, bəs oğlun, yəni Buğac yaramaz işlər<br />

görmüş, guya atasının namusuna toxunaraq anasına əl uzatmış, o ola-ola ―Köksü<br />

gözəl qaba dağa ova çıxmışdır‖. Belə-belə qəbahətli iş tutmaq, ata dura-dura<br />

oğlunun izinsiz ova çıxması Oğuz cəmiyyətində mümkün olası məsələ deyil. Əgər<br />

bu belədirsə, xəbər gedib Bayandır xana çatarsa, onlar heç vəchlə ―qatı qəzəb‖dən<br />

yaxa qurtara bilməyəcəklər. Dirsə xan bu namərdlərin yalanına inanıb oğlunun<br />

başını əkmək üçün ova aparır və ovda da onu oxlayır. Onların haralarda ov<br />

etmələrini biz Dirsə xanın xanımının sorğusundan öyrenirik. Ərinin evə oğulsuz<br />

qayıtdəğını görən qadın-ana təşvişlə soruşur:<br />

Qalxıban yerindən uru durdun,<br />

Yelisi qara qazlıq atına bütün mindin,<br />

Köksü gözəl qaba dağa ava çıxdın,<br />

İki vardın, bir gəlirsən, yavrum qanı [1, 124]<br />

Deməli, Dirsə xanın Köksü gözəl qaba dağda ov etməsi anaya bəllidir.<br />

Odur ki, ərindən səhih cavab ala bilməyən nigaran ana oğlunu axtarmağa başlayır<br />

və gəlib Dirsə xanın ov ovladığı yerə-Qazlıq Dağına yetişir.<br />

Sözü gedən dağın niyə ―köksü gözəl‖ olmasının cavabını da biz elə birinci<br />

boyda tapırıq. ―Qışda-yazda qarı-buzu əriməyən‖ Qazlıq Dağı sanki təbiətdəki<br />

664

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!