finalVersion

3.3 Fase 3: Afbraak
De rampzalige brand in het Paleis voor Volksvlijt (voorjaar 1929), en de kromgebogen restanten van het ingestorte bouwwerk.
3.3.2 Rampen
Tijdelijke bouwwerken vormen een uitzondering als het gaat om de levensduur van een
gebouw. De meeste bouwwerken worden neergezet om langer mee te gaan. Sommigen dienen
zelfs tot in de eeuwigheid stand te houden, denk aan kerken en moskeeën. 157 Maar zelfs als een
gebouw goed onderhouden wordt, en door restauratie het onvermijdelijke verval wordt
tegengegaan, kan het getroffen worden door een ramp. Met een ramp bedoel ik hier
vernietiging die niet moedwillig in gang is gezet. Een gerichte, vijandelijke aanval op een
specifiek gebouw, zoals de Franse belegering van de Valkhofburcht, betreft in mijn definitie
dus geen ramp. Een gebouw dat verloren is gegaan omdat het gebied waarin het staat is
gebombardeerd, vormt wat dat betreft een twijfelgeval. In zo’n casus is er wel degelijk sprake
van moedwillige vernietiging, maar die is niet doelgericht op juist dat ene gebouw. Deze in
oorlogen veelvoorkomende gevallen, waar relatief vaak initiatieven voor reconstructie op
volgen, zijn zoals eerder gezegd bewust buiten het bestek van deze thesis gehouden. Ik ga daar
hier dus ook verder niet op in.
Het lot dat het Paleis voor Volksvlijt heeft getroffen is duidelijk een voorbeeld van een
ramp die zich zonder moedwilligheid heeft voltrokken. Achteraf kun je zeggen dat de
ontwerpers met de keuze voor gietijzer en glas het ongeluk over zich hebben afgeroepen. Maar
destijds wist men simpelweg nog niet dat een dergelijke constructie bij een uitslaande brand
als een kaartenhuis in elkaar zou storten. Het resultaat is er in elk geval niet minder tragisch
om. Dergelijke tragiek kan als argument worden ingezet om voor de reconstructie te pleiten
van een monument dat, tegen ieders wil, aan een ramp ten onder is gegaan.
Omgekeerd kan het feit dat een gebouw juist níet het slachtoffer is geweest van een ramp,
maar moedwillig is gesloopt, gebruikt worden als argument om van reconstructie af te zien.
Om zijn mening te onderbouwen dat de reconstructie van de ‘Utrecht’ maar moeilijk te
legitimeren is, benadrukt De Kam dat het gebouw niet verdween ‘door toedoen van een
natuurramp of vlammenzee, maar door een aandoening waar menige gebouw aan ten onder
157 Het lijkt er echter wel op in de bouwpraktijk tegenwoordig anders over tijdelijkheid wordt gedacht dan vroeger.
Cornelissen-Bakker zegt daarover: ‘Men bouwt vaak niet meer voor de eeuwigheid. Als het maar vijftig jaar staat, is
het goed.’ En Benthem van Benthem Crouwel Architecten zei in 2000 iets vergelijkbaars: ‘De tijd dat gebouwen
voor de eeuwigheid werden neergezet, is allang voorbij.’ (Erdogan, A., ‘Hotel bij CS moet alweer gesloopt’ in Het
Parool, 03-02-2000)
101