finalVersion

2.1 Denslagen
Wereldoorlog, kreeg het monumentenbeleid vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw
echter steeds meer politiek gewicht. De langverwachte wettelijke grond voor
monumentenzorg kwam in 1961, met de eerste monumentenwet. 71 Deze werd in 1988
opgevolgd door de huidige monumentenwet.
In de jaren negentig werd de uitvoer van het monumentenbeleid, dat nog altijd op de
centralistische leest van de voormalige Duitse bezetter was geschoeid, grotendeels
gedecentraliseerd. Daardoor kregen gemeenten aanzienlijk meer invloed op hun eigen
monumentenbestand. Tegelijkertijd werd er vanuit het ministerie meer geld vrijgemaakt om
de opgelopen restauratieachterstand weg te werken.
Al deze goedbedoelde politieke tegemoetkomingen aan monumenten ten spijt, worden de
historische binnensteden nog steeds voortdurend bedreigd door een bestuurlijke
vernieuwingsdrang. En anders dan het grote publiek verwacht, gaat de nationale of
gemeentelijke monumentenzorg daar lang niet altijd tegen in. Denslagen geeft meerdere
voorbeelden waarin de monumentenzorg zich zelfs ruiterlijk positief uitspreekt voor
vernieuwingsplannen die ten koste gaan van, al dan niet beschermde, monumenten of
stadsgezichten. Volgens Denslagen is dat onder meer te wijten aan het feit dat de
monumentenzorg bang is voor het stoffige en conservatieve imago, dat het lange tijd heeft
aangekleefd. Die angst is echter maar een symptoom van wat we zojuist hebben gezien,
namelijk dat de monumentenzorg in de decennia na de Tweede Wereldoorlog verregaand is
geprofessionaliseerd.
De professionalisering van de monumentenzorg liep volgens Denslagen parallel aan die van
het Nederlandse natuurbeheer. In deze sector werden bij dat professionaliseringsproces ‘de
plaatjes uit de Verkade-albums (…) vervangen door theorieën over zelfregulerende
ecosystemen.’ 72 Dat betekende dat de natuurbescherming zich begon af te keren van het sterk
gecultiveerde landschap zoals Jac. P. Thijsse dat begin twintigste eeuw in opdracht van
Verkade beschreven had. Ter vervanging daarvan streefde de natuurbescherming een
reconstructie van de oertoestand van de natuur na. Omdat de monumentenzorg juist grote
twijfels heeft bij reconstructies, lijkt de parallel die Denslagen trekt tussen de
professionalisering van het natuurbeheer en de monumentenzorg wellicht onlogisch.
De overeenkomst zit hem dan ook niet in de waardering voor reconstructies, maar in het
uitschakelen van hobbyistische nostalgie. Denslagen stelt dat ‘in de monumentenzorg (…) de
liefhebberende oudheidkundigen vervangen (zijn) door universitair geschoolde architecten en
kunsthistorici.’ 73 Deze academici wilden net als de ecologen hun vakgebied zuiveren van
nostalgisch sentiment: ‘Zoals de biologische wetenschap de nostalgische natuurbeleving uit het
overheidsbeleid heeft kunnen verdringen, zo hebben modernistische theorieën over kunst en
71 In 1940 had generaal Winkelman al een order met de kracht van wet uitgevaardigd waarin stond dat ‘elk oud
bouwwerk’ pas mocht worden gesloopt of veranderd als de Rijkscommissie voor de Monumentenzorg daar
toestemming voor had gegeven. Maar een zelfstandige monumentenwet kwam dus pas twintig jaar later. (Pots, R.,
Cultuur, koningen en democraten, , overheid & cultuur in Nederland, SUN, Nijmegen 2000, p 203)
72 Denslagen (2004), p 82
73 Idem, p 83
54