finalVersion

Een typisch en vroeg voorbeeld van de civieltechnische
machine-esthetiek: De AEG fabriek van Behrens (1909).
2.1 Denslagen
Wooncomplex (1927) van Ludwig Mies van der Rohe in de
Weißenhofsiedlung, een modelwijk voor het Nieuwe Bouwen.
maatschappelijke gevolgen gehad. Vanzelfsprekend beperk ik me hier tot een (korte)
beschrijving van de veranderingen die invloed hebben gehad op de architectuur, en dan met
name op de architectuurtheorie.
De industrialisatie ging gepaard met een zeker gevoel van maakbaarheid. Dankzij
voortschrijdende wetenschappelijke inzichten en de razendsnelle ontwikkeling van de
techniek, zou de mens steeds meer controle kunnen uitoefenen op de wijze waarop de
samenleving functioneert. Het gerationaliseerde productieproces dat hieruit voortkwam, bleef
niet beperkt tot de industriële sector. Men ging er maatschappijbreed in geloven dat de in een
stroomversnelling gekomen dynamiek van nieuwe ontdekkingen en uitvindingen steeds maar
weer voor verbeterde leefomstandigheden zou zorgen. De vooruitgang, als op zichzelf staand
concept, werd daarom door veel mensen, voornamelijk afkomstig uit de avant-gardistische
elite, heilig verklaard. Er waren echter ook onmiskenbare schaduwzijden aan die vooruitgang.
Er ontstond een nieuwe onderklasse, de arbeiders. Zij moesten onder zeer slechte
leefomstandigheden de vervuilende fabrieken draaiende houden. Vaak waren ze gehuisvest in
kleine, donkere, onhygiënische woningen in oude stadscentra, of in speciale arbeiderswijken
van abominabele kwaliteit.
Die wijken stonden in schril contrast met de civieltechnische machine-esthetiek die in de
negentiende eeuw was ontstaan. Deze werd gekenmerkt door moderne technieken en
materialen, strakke geometrische vormen, grote overspanningen en enorme glasoppervlakken.
De architecten pasten deze nieuwe bouwstijl in eerste instantie alleen nog toe op
fabrieksgebouwen en andere industrieel georiënteerde bouwwerken, zoals treinstations. Later,
vooral tijdens het interbellum, begon de voorhoede van modernistische architecten het als hun
ethische taak te zien om de maatschappelijke problemen onder arbeiders aan te pakken. Het
hoofddoel werd het creëren van de drie-eenheid licht, lucht en ruimte, zowel op het niveau
van de stad, als van bouwblokken en wooneenheden.
Daartoe combineerden de modernisten de nieuwe industriële bouwstijl met idealen over
een toekomstige collectief georiënteerde maatschappij (waarvan het communisme het meest
extreme voorbeeld bleek). Vooraanstaande modernisten geloofden dat er met de verbeterde
50