finalVersion

2.2 Riegl
zijn geworden bij het grote publiek. De afkeer van moderne architectuur is vaak nog groter,
wanneer zij wordt toegepast in historische binnensteden. Die toevoegingen aan het
eeuwenoude straatbeeld worden vaker gezien als verstoringen dan als verrijkingen. Daarin
speelt mee dat moderne architectuur meestal contrasteert met zijn omgeving, terwijl het
merendeel van de architecten vóór de twintigste eeuw nog zochten naar stilistische aansluiting
met wat er al stond.
Er is nog een andere verklaring te bedenken voor het feit dat de nieuwheidswaarde van
monumenten sinds Riegl relatief veel aanhang heeft verloren. Het modernistische geloof in
een nakende overwinning van de creërende mens op de destructieve natuur heeft in de
twintigste, en in de net begonnen eenentwintigste eeuw, de nodige deuken opgelopen. En juist
in dat geloof zocht Riegl een verklaring voor de populariteit van de nieuwheidswaarde. 93
Dat Riegl niet heeft voorzien dat het de nieuwheidswaarde zo relatief snel aan invloed in
zou boeten, komt waarschijnlijk deels voort uit zijn ervaringen met de negentiende-eeuwse
monumentenzorg. In zijn tijd waren veel ingrijpende en irreversibele restauraties van
monumenten gericht op het verwijderen van alle latere toevoegingen, die wat betreft
bouwstijl afweken van het origineel. Toevoegingen die stilistisch afwijken, herinneren er
immers aan dat een monument intussen al een lange geschiedenis achter zich heeft, en dus
niet nieuw is. Precies zoals de nieuwheidswaarde voorschrijft, was het de bedoeling van
dergelijke restauraties om weer tot een eenduidig, en daardoor minder aangetast, beeld te
komen.
In sommige gevallen werd gekozen voor een modernistische invulling van het verwijderde
(authentieke) materiaal, maar meestal werden de opengevallen gaten opgevuld met meer of
minder historisch verantwoorde reconstructies. Er werd daarbij uitgegaan van wat er
oorspronkelijk, dus voor het aanbrengen van de verwijderde toevoegingen, gezeten zou
kunnen hebben. Riegl constateerde dat in zijn tijd deze (achteraf omstreden)
restauratiemethode, die feitelijk in de praktijk bracht wat volgens de historische waarde alleen
op papier mocht gebeuren, gaandeweg minder voorkwam. Maar dat was voor Riegl kennelijk
onvoldoende reden om te ervan uit te gaan dat de nieuwheidswaarde zoveel terrein zou
verliezen aan de historische waarde en de ouderdomswaarde, als in de loop van de twintigste
eeuw is gebeurd. 94
Dat de nieuwheidswaarde relatief minder dominant geworden is, betekent overigens niet
dat zij helemaal verdwenen is. Denk bijvoorbeeld aan de vele recente restauraties waarbij een
monument zo grondig wordt opgeknapt, dat zij er uit ziet als nieuw. Bovendien, als het gaat
93 Aan de andere verklaring die hij hiervoor geeft, namelijk dat net als bij de ouderdomswaarde voor het
appreciëren van een nieuwheidswaarde geen opleiding vereist is, kan de afname van de aanhang in elk geval niet
worden toegeschreven. Dat geldt immers nog steeds.
94 Het is opvallend hoe sterk de nieuwheidswaarde nog wel vertegenwoordigd is in het huidige China. Dit land is de
laatste jaren in sneltreinvaart aan het moderniseren. Hans Moleman stelt dat Chinese stadsbesturen van mening zijn
dat ‘wat oud is geen waarde heeft.’ En daarom laten ze, net als veel Europese stadsbesturen ruim een halve eeuw
geleden, oude binnensteden slopen en vervangen door moderne hoogbouw. (Moleman, H., ‘Vooruitgang’ in de
Volkskrant, 04-01-2007. Zie voor een fotoreportage van dit proces: Sze Tsung Leong: History images.)
64