finalVersion

2.2 Riegl
echter een veel bredere definitie gehanteerd. Alle tastbare en zichtbare ‘creations formed by
hand of man’ zijn volgens deze zienswijze in potentie monument. 79 Welke werken
daadwerkelijk als monument worden beschouwd, is afhankelijk van de waarde die aan de
werken wordt toegekend. Zijn stelsel moest helpen te bepalen welke waarden er bij een
bepaald monument in het geding zijn, en welke onderlinge conflicten er bij de waardestelling
ervan te verwachten zijn.
Riegl heeft de zes categorieën van zijn waardenstelsel onderverdeeld in twee
overkoepelende categorieën. De ouderdomswaarde, de historische waarde en de bewuste
herdenkingswaarde behoren tot de herinneringswaarden, en de gebruikswaarde, de
nieuwheidswaarde en de relatieve artistieke waarde vallen onder de noemer actuele waarden.
Het bestaansrecht van de drie herinneringswaarden zit voornamelijk in de referentie naar het
verleden. De drie actuele waarden van een monument daarentegen, worden juist langs de
meetlat van de huidige bouwpraktijk gelegd. Om een duidelijk beeld te geven van de
zienswijze van Riegl, is het noodzakelijk hier elke waardecategorie afzonderlijk kort te
bespreken. Als eerste komen de drie herinneringswaarden aan bod, te beginnen bij de
ouderdomswaarde.
2.2.2 Ouderdomswaarde
Van een nieuw product wordt verwacht dat het compleet en perfect is, zeker sinds de
opkomst van het moderne geloof in de technische kunde van de mens en industrie. Tijdens
zijn levensloop is het product, bijvoorbeeld een gebouw, echter overgeleverd aan krachten van
de natuur. Bijna elk monument is een artefact uit het verleden, en heeft gedurende zijn
bestaansgeschiedenis dus onvermijdelijk te lijden gehad van aantasting door de natuurlijke
elementen en het menselijke gebruik. Afhankelijk van de ouderdom van een monument is dit
verval in meer of mindere mate direct waar te nemen aan de uiterlijke verschijningsvorm van
het bouwwerk. Riegl benadrukt dat je geen opleiding nodig hebt om de ouderdomswaarden in
een monument te herkennen en te waarderen. Het optreden van verval heeft ‘imperfection, a
lack of completeness, a tendency to dissolve shape and color’ tot gevolg. 80 Dit proces wordt
door de massa gezien als een natuurlijke gang van zaken. Het past namelijk binnen het
verwachtingspatroon dat menselijke creaties langzaam ten prooi vallen aan de tand des tijds.
In een essay over het recht op reconstructies zoekt Wolfgang Schäche de oorsprong van de
idee dat gebouwen vergankelijk zijn in de ‘Christliche Religionsvorstellung von der
einmaligkeit des irdlisches Lebens und der Vergängligkeit des Physischen.’ 81 Volgens hem
wordt deze eeuwenlang agressief gepropageerde visie op de mensheid in de
architectuurtheorie ‘unmittelbar auf die Architektur’ geprojecteerd. 82 En daardoor wordt een
79 Riegl (1996), p 70
80 Idem, p 73
81 Schäche, W., ‘Für ein Recht auf Rekonstruktion. Warum der wiederaufbouw eines Bauwerkes nichts mit
Unmoral zu tun hat’ in Bodien, W. von & Engel, H. (ed.), Die Berliner Schlossdebatte – pro und Contra, Berlijn
2000, p 40
82 Idem, p 40
58