finalVersion

4.4 Fase 5(d): Tijdsgeest
4.4.1 Eigentijdsheid
4.4 Fase 5(d): Tijdsgeest
Vanaf het eind van de negentiende eeuw maakte het modernistische gedachtegoed een
gestage opmars in de westerse architectuur. Zoals in de subparagrafen 2.1.3 en 2.1.4 staat
beschreven, stond de mensheid in de twintigste eeuw voor grote uitdagingen. Aanhangers van
de modernistische architectuur dachten in de industrialisatie het kompas gevonden te hebben,
dat ze de weg zou wijzen naar een betere toekomst. De utopie van de vooruitgang werd steeds
sterker, en (moderne) architectuur en stedenbouw waren ‘lange tijd het domein bij uitstek
waar de utopische verbeelding gestalte kreeg.’ 326 Het vooruitgangsdenken (en functionalisme)
dat daar uit voortkwam, botste echter met de werkwijze van de traditionalisten, die de
architectuur van het verleden nog steeds zagen als een belangrijke inspiratiebron voor hun
ontwerpen.
En ook de maatschappij moest in het begin ‘nog niks van de modernen hebben’, zoals Van
Well het stelt. Pas in de jaren vijftig, na een hevig gevecht met de traditionalistische
uitgangspunten van onder andere Henri Evers en Granpré Molière, hadden ze ‘het pleit wel
gewonnen en werd alles rigoureus anders. (...) De hele wetgeving, de volkshuisvesting, alles
werd helemaal op het modernisme ingesteld’, aldus Van Well. Tegen deze achtergrond is een
hele generatie architecten opgegroeid, die volgens Van Well niet beter weet dan dat
functionaliteit het enige zuivere criterium van goede architectuur kan zijn. En ‘in het
onderwijs, zoals dat nog steeds in Delft wordt gegeven’, zegt Kuipers, zijn de modernisten ‘nog
steeds de grote helden.’ Met als gevolg dat het modernisme volgens Patijn ‘nog immer’ van
grote betekenis is ‘voor de huidige architectuur in Nederland.’ 327
De postmodernisten en hedendaagse traditionalisten hebben diverse pogingen gedaan de
modernistische dogma’s te ontmaskeren en te weerleggen, maar slechts een beperkte groep
professionals is door deze architectuurtheoretische schermutselingen op een wezenlijk ander
pad gebracht. ‘Een groot deel van de architectenwereld denkt volgens vaststaande recepten’,
zegt Patijn. En die recepten komen nog altijd voor een groot deel uit het kookboek van het
modernisme (de ene keer onder de noemer neo-modernisme, dan weer betiteld als
supermodernisme, enzovoorts). 328
Het devies om vooral vooruit te blijven kijken werkt daarom tot op de dag van vandaag
door in de ruimtelijke ordening. Zo constateert Ries van der Wouden van het Ruimtelijk
Planbureau een duidelijke scepsis onder de intellectuele collegae, wanneer het gebruik van het
verleden in de hedendaagse stedenbouw ter sprake komt. Voor die collega’s is het een
326 Feddes & Graaf, de (2003), p 10
327 Patijn (1993), p 7
328 Patijn pleit ervoor om in de bouwkundeopleidingen meer aandacht te besteden aan sociologie en
architectuurgeschiedenis, zodat de studenten meer oog krijgen voor niet-moderne invloeden. Zijn recente
aanstelling als decaan van de faculteit Bouwkunde aan de TUDelft geeft hem de kans deze ambitie waar te maken.
168