finalVersion

3.4 Fase 4: Fysieke afwezigheid
selecte groep, een volk of zelfs de gehele wereldgemeenschap (denk aan de
Werelderfgoedlijst), wordt gevoed door overblijfselen, maar ook door beeldmateriaal, verhalen
en, zoals Patijn het zegt, ‘levende herinneringen (…) van mensen die het gebouw nog hebben
gekend.’ Dat laatste kan natuurlijk alleen als een monument niet al te lang is weggeweest.
Omdat men direct na de sloop van De Kiefhoek is begonnen met reconstrueren, is de
tijdsduur van de fysieke afwezigheid van dit monument minimaal geweest. De Donjon
vertegenwoordigt binnen mijn casussen het andere uiterste. De reuzentoren is ruim
tweehonderd jaar geleden afgebroken, en er is dus niemand meer die hem met eigen ogen
heeft gezien. Godfriet Verstegen, tegenstander van een reconstructie van de Donjon, zegt
daarover: ‘Dat je na de oorlog een stad herbouwt die mensen nog vers in een geheugen
hebben, is wat anders dan de burcht herbouwen die meer dan tweehonderd jaar geleden is
gesloopt.’ 192 Ook de Haringpakkerstoren is al langer dan een eeuw uit het straatbeeld
verdwenen. Volgens Wim Vroom is de toren al zo lang weg, dat die helemaal niet meer leeft
‘in het bewustzijn van de Amsterdammers, ook niet van de heel oude.’ 193 Eggenkamp
daarentegen vindt het onzin dat je alleen zou mogen reconstrueren als het verdwenen
monument nog door een levend mens gezien zou zijn. Als voorstander van de reconstructie
van de Haringpakkerstoren, noemt hij dat argument heel arbitrair: ‘Waarom zou een
mensenleven het criterium moeten zijn?’ 194
Anderen benadrukken dat het verdwijnen van een gebouw zelf ook geschiedenis is
geworden. Die ‘historische feitelijkheid’ raak je volgens Rosendaal kwijt op moment dat je
gebouw gaat reconstrueren. 195 Bovendien groeit er, wanneer ‘directe herbouw na vernieling of
vernietiging (…) uitblijft, (…) gaandeweg een situatie waarin men aan het ontbreken gewend
is geraakt.’ 196 Met die opmerking geeft Von der Dunk aan, dat hij vindt dat gebouwen die lang
weg zijn, zoals de Donjon, niet gereconstrueerd zouden moeten worden.
Cornelissen-Bakker, ook tegenstander van de reconstructie van de Donjon, vindt het wel
positief dat dankzij de discussie over dit onderwerp de bewustwording van de geschiedenis van
Nijmegen wordt gestimuleerd. En dat was volgens haar ‘tien jaar geleden ook zo. En twintig
jaar geleden ook trouwens.’ Daarmee doelt zij op de voorgaande keren dat de reconstructie van
de burcht in Nijmegen hoog op de politieke agenda stond. Het is in de stad aan de Waal dan
ook een regelmatig terugkerend thema. Rosendaal memoreert dat het in de jaren vijftig en
zestig zelfs tot een gimmick verworden was, toen een Nijmeegs raadslid werkelijk al zijn
toespraken eindigde met de zin: ‘en overigens ben ik van mening dat de Valkhofburcht
herbouwd moet worden.’
Vooral na de Tweede Wereldoorlog kreeg de reconstructie van de Valkhofburcht veel
aandacht. Rosendaal vermoedt dat dit onder andere te maken heeft met de onvrede over de
192 Eerenbeemt, M. van den, ‘Historie herbouwd’ in de Volkskrant, 31-08-2005
193 Arnoldussen, P., ‘De toren terug: leuk of absurd idee?’ in Het Parool, 27-08-2005
194 Eerenbeemt, van den (31-08-2005)
195 http://www.ans-online.nl/ans-online/05-10/14.html
196 Dunk, T.H. von der, ‘De moeizame vormgeving van het verleden’, Bulletin KNOB, vol. 105, nr. 4 (2006), p 115
114