finalVersion

3.3 Fase 3: Afbraak
RACM De Kiefhoek nog steeds als rijksmonument. Deze complexiteit is een dankbare
voedingsbodem voor de verschillende meningen over de legitimiteit van de reconstructie.
3.3.6 Politieke omwentelingen
Architectuur kan een grote politieke lading bezitten. Een bekend voorbeeld is het
stedenbouwkundige plan van Albert Speer om in Berlijn met enorme bouwmassa’s en een
weidse boulevard de macht van het Derde Rijk te representeren. Je kunt ook denken aan het
Binnenhof in Den Haag, symbool voor onze democratie. In de tijd van keizers, graven,
hertogen en stadhouders hadden burchten en kastelen eveneens een onmiskenbare politieke
lading. Daar zetelden de machthebbers, die het niet altijd even goed met het volk voor hadden.
In paragraaf 1.4.2 is uiteengezet hoe de Valkhofburcht in de tweede helft van de achttiende
eeuw het toneel was van de onderdrukking van de patriotten, en hoe het Franse leger het
eeuwenoude bastion vervolgens bij hun verspreiding van de Franse Revolutie ernstig hebben
beschadigd.
De bouwwerken op het Valkhof waren door dat laatste al in slechte staat toen de provincie
Gelderland in Arnhem het noodlottige besluit nam over de toekomst van de burcht. Rosendaal
benadrukt dat deze besluitvorming geschiedde door het ‘eerste door de bevolking gekozen
bestuur.’ Voor hem staat de afbraak van de burcht daarom symbool voor de overwinning van
de democratie. Het juk van de oude machthebbers was afgeworpen. Alles wat nog aan hun
macht deed herinneren moest verdwijnen, en dat gold zeker voor het Nijmeegse bolwerk van
waaruit het volk eeuwenlang was onderdrukt. De gemeente was echter niet zo overtuigd van
dat argument, en niet alleen vanwege het eerdergenoemde financiële aspect. Het feit dat de
beslissing tot afbraak plaats had gevonden in Arnhem, wekte veel argwaan. Er bestaat namelijk
(tot op de dag van vandaag) een diepgewortelde rivaliteit tussen Arnhem en Nijmegen.
Boshouwers gaat zelfs zover, dat hij vermoedt dat Arnhem jaloers was op de burcht van
Nijmegen: ‘Zij hadden zo’n mooi ding niet hè. Nou, dan Nijmegen ook niet.’
Of dit nu waar is of niet, Rosendaal blijft bij zijn democratiseringsargument. Hij wijst er op
dat het stadsbestuur van Nijmegen, dat zich zo sterk verweerde tegen afbraak, niet gekozen
was maar bestond uit een protestantse elite. Deze had haar macht nog niet willen opgegeven
ten behoeve van de Bataafse Revolutie. De sloop van de burcht is in de ogen van Rosendaal dus
een legitieme beslissing geweest, waarbij de democratie heeft gezegevierd op de oude
regentengarde. Ook Cornelissen-Bakker is van mening dat de Donjon doelbewust door ‘de
eigen gezaghebbers’ is gesloopt. En daarin onderscheidt de Donjon zich volgens haar duidelijk
van gebouwen die bijvoorbeeld tijdens de Eerste of Tweede Wereldoorlog door vijandelijke
bombardementen zijn gesneuveld. Voor reconstructies van gebouwen uit deze laatste categorie
heeft zij om die reden meer begrip dan voor de plannen van Boshouwers met de Donjon. Deze
veelgehoorde opvatting ten spijt, blijft er onder Nijmegenaren een roep bestaan om ‘revanche
van de stad op de voormalige Gelderse machthebbers die in 1798 ondanks veel verzet in
Nijmegen de burcht helemaal lieten afbreken.’ 181
181 Jaspers, R., ‘Herbouw- Roep om herbeleving verleden’ in de Gelderlander, 14-01-2006
109