finalVersion

2.3 Het fasenstelsel
kenmerkende eigenschappen van de verschillende fasen een doorslaggevende invloed hebben
op de argumentatie rondom reconstructies. Om die reden zijn de verschillende fasen in de
levensloop van een monument de basiscategorieën geworden van mijn zogenoemde
fasenstelsel.
Binnen de levensloop van monumenten die gesloopt zijn en daarna kans maken
gereconstrueerd te worden, onderscheidt het fasenstelsel een vijftal fasen. De eerste fase is het
ontwerp en de bouw van het oorspronkelijke monument. Deze fase wordt door ieder gebouw
doorlopen, ongeacht of het er nog altijd staat of niet. Hetzelfde geldt voor de tweede fase, het
gebruik van het monument. Deze fase loopt voor gebouwen die niet zijn afgebroken tot op
heden door. Voor gesloopte gebouwen eindigt fase twee met de ingang van fase drie, de
afbraak van het monument. Pas in deze en de volgende fase komt het grote verschil tussen een
nog bestaand monument en een verdwenen monument tot uiting. Fase drie is immers alleen
van toepassing op verdwenen monumenten. En ook fase vier, oftewel de periode waarin het
object weg is, kan vanzelfsprekend alleen worden doorlopen door een monument dat niet
meer bestaat (of een tijdlang niet heeft bestaan).
In fase vijf tot slot worden plannen gemaakt om te kijken of (en hoe) een reconstructie kan
worden gerealiseerd, waarna in sommige gevallen daadwerkelijk tot uitvoer van die plannen
wordt overgegaan. Deze fase is de meest unieke fase uit de levensloop van een te reconstrueren
monument. Immers, voor een bestaand gebouw worden meestal geen reconstructieplannen
gemaakt, en maar een klein aantal verdwenen monumenten valt de eer te beurt om onderwerp
te zijn van een initiatief om gereconstrueerd te worden. 99
Omdat in beide fasen een gebouw wordt gerealiseerd, lijkt fase vijf op het eerste gezicht
veel overeenkomsten te hebben met fase één. Bij een realisatie van een reconstructie spelen
echter zulke specifieke vraagstukken, die niet of minder spelen bij de bouw van een nieuw
ontwerp, dat fase vijf wel degelijk duidelijk te onderscheiden is van fase één.
In feite volgt er op fase vijf een zesde fase. Waar fase één en vijf nog erg verschillend zijn,
kunnen deze fase zes en de eerdere fase twee wél goed met elkaar vergelijken worden.
Wanneer een reconstructie na een aantal jaar van gebruik ook weer afgebroken wordt, is er in
feite sprake van een fase zeven. En misschien wil men daarna weer een reconstructie van de
verdwenen reconstructie, et cetera. Zo kan het cirkeltje in principe eindeloos rond blijven
gaan. Ik richt mij in mijn onderzoek echter vooral op casussen die zich in fase vijf bevinden, of
casussen die deze fase niet al te lang geleden achter zich hebben gelaten. Het gaat mij er
minder om wat er vervolgens op de langere termijn met de reconstructies gebeurt (voor zover
dat geen onderdeel vormt van de plannen in fase vijf).
Bezien vanuit het (in deze thesis gehanteerde) perspectief van de initiatieven voor
reconstructies, verwijzen de eerste vier fasen naar het verleden van het monument. Hier ligt
een verband met de herinneringswaarden van Riegl, die ook de geschiedenis van het
99 Er zijn uitzonderingen waarbij al in fase twee wordt overwogen een bestaand gebouw af te breken en er een
reconstructie voor in de plaats te zetten. In dat geval valt fase twee dus in feite (deels) samen met fase vijf. Eén van
mijn casussen, De Kiefhoek, is een voorbeeld van zo’n uitzondering.
68