finalVersion

2.2 Riegl
2.2.1 Riegl en zijn waardenstelsel
2.2 Riegl
In de introductie had ik al aangegeven dat, naast de theorieën van Denslagen, ook die van
Riegl (1858-1905) deel uitmaken van mijn theoretisch kader. Alhoewel je zijn naam
tegenwoordig niet vaak meer tegenkomt (wellicht mede doordat zijn werk vrijwel alleen in
het Duits is verschenen), is zijn analyse van de keuzemogelijkheden aangaande de omgang met
monumenten nog steeds grotendeels toepasbaar op de hedendaagse opvattingen van de
monumentenzorg.
De visie van Riegl op monumenten, zoals ik die gebruik voor mijn onderzoek, was voor het
eerst te lezen in een verhandeling die in 1903 verscheen onder de titel Der moderne
Denkmalkultus: Sein Wesen und Seine Enstehung. Deze tekst werd in 1928 opgenomen in
Gesammelte Aufsätze (een verzameling van Riegls belangrijkste artikelen). In 1996 werd het
artikel in het Engels samengevat en gepubliceerd in Historical and philosophical Issues in the
Conservation of Cultural Heritage. Marlite Halbertsma nam deze Engelstalige samenvatting
vervolgens op in haar reader Recente Ontwikkelingen in Cultureel Erfgoed, en zo kwam ik er
mee in aanraking. In de onderstaande bespreking van de theorie van Riegl ben ik uitgegaan
van de betreffende samenvatting en de colleges die Halbertsma er in het collegejaar 2005/2006
aan heeft gewijd.
Het waardenstelsel dat de Oostenrijker Riegl ontwikkelde ten behoeve van zijn analyse
van de waarden die monumenten kunnen bevatten, was een uitvloeisel van een opdracht die
hij eind negentiende eeuw kreeg van de regering van de Donaumonarchie. Hij had als
gerenommeerd kunsthistoricus zijn sporen al verdiend in de museumwereld, toen hem werd
gevraagd een inventarisatie te maken van de objecten die verspreid lagen in het Oostenrijkse
keizerrijk. Volgens Riegl was de selectie van monumenten tot dan toe altijd gebaseerd geweest
op willekeurige criteria. Als alternatief voor deze willekeur introduceerde hij een stelsel van
een zestal onderscheidende waardecategorieën. Daarmee zou voor elk monument systematisch
geïnventariseerd kunnen worden welke specifieke waarden het vertegenwoordigt. Met zijn
theorie gaf Riegl inzicht in het feit dat de verschillende waarden van een monument met
elkaar kunnen conflicteren, en dat het dus een kwestie van afwegen is hoe er met het
monument omgegaan moet worden. Op die manier hoopte Riegl ter discussie te stellen wat
een monument eigenlijk is, en welke keuzen er gemaakt moeten worden om tot een moderne
en effectieve monumentenzorg te komen.
Volgens Riegl kan het begrip monument op twee manieren omschreven worden. In de
meest oorspronkelijke betekenis is een monument ‘a work of man erected for the specific
purpose of keeping particular human deeds or destinies (…) alive and present in the
consciousness of future generations.’ 78 Binnen de moderne cultus rondom monumenten wordt
78 Riegl, A., ‘The modern Cult of monuments: Its essence and its development’ in Stanley Price e.a. (ed.), Historical
and Philosophical Issues in the Conservation of Cultural Heritage, Los Angeles 1996, p 69
57