finalVersion

3.2 Fase 2: Gebruik en aanpassingen
3.2.3 Bouwsporen en natuurlijke slijtage
Ingrepen zoals die hier boven beschreven staan, kunnen bouwsporen achterlaten op een
monument. Bouwhistorisch onderzoek, aan de hand van documentatie of het gebouw zelf (als
het er nog staat), kan de verhalen achter de bouwsporen blootleggen. Kuipers noemt
gebouwen daarom ook ‘de stenen getuigen van het verleden.’ In de visie van de
monumentenzorg vormen bouwsporen een intrinsiek en zeer waardevol onderdeel van een
monument.
De opvallende (dichtgemetselde) boogvorm in één van de muren van de Donjon (te zien op
een aantal afbeeldingen) is een voorbeeld van een bouwspoor waar in de geanalyseerde teksten
regelmatig naar verwezen wordt. Over de interpretatie van dit bouwspoor lopen de meningen
uiteen. Volgens kunsthistorica Riehl is niet uit de afbeeldingen af te leiden, ‘hoe de burcht in
de beginperiode er uit heeft gezien.’ 151 Mogelijk heeft op die plek van oorsprong een vleugel
tegen de Donjon aan gezeten, en is die later vervangen door een vleugel die wél bekend is van
afbeeldingen. Boshouwers vermoedt dat het bouwspoor voortkomt uit zijn veronderstelling
dat de Donjon op resten van de palts van Karel de Grote is gebouwd. De aanvankelijk open
boog zou dan dicht zijn gemetseld om het gewicht van de toren te kunnen dragen. Wie er
gelijk heeft, maakt hier niet zoveel uit. Het gaat er om dat er in de teksten regelmatig aan
wordt gerefereerd. Daardoor heeft het ook een plek in de argumentatie, vooral als de vraag
wordt gesteld of dergelijke bouwsporen in een eventuele reconstructie terug zouden moeten
komen.
Niet alleen het menselijke ingrijpen ten behoeve van het gebruik van het monument laat
zijn sporen na. Ook aan de invloed van weer en wind ontkomt geen enkel gebouw dat in de
buitenlucht staat. Dus zelfs als een gebouw niet in gebruik is, wordt het zichtbaar aangetast.
Sterker nog, vaak valt een gebouw nog eerder aan verval ten prooi wanneer het niet gebruikt
wordt, zoals ook Riegl constateert als hij het heeft over de gebruikswaarde. Het noodzakelijke
onderhoud wordt dan niet meer uitgevoerd.
Toen het Pomphuis op een gegeven moment was gereduceerd tot een lege huls, en alleen
nog de kelder en een deel van het tweede ketelhuis gebruik waren, raakte het hoofdgebouw in
snel tempo in bouwvallige staat. En het beeld van de frisse witgepleisterde gevels van De
Kiefhoek, zoals Oud dat voor ogen stond, kan alleen in stand worden gehouden als het
pleisterwerk regelmatig geverfd worden. Zowel vóór als na de reconstructie wordt dat
gewenste beeld echter ernstig verstoord door viezige grijsbruine vlekken. Patijn wijt deze
vorm van beeldaantasting aan de nalatigheid van de woningbouwvereniging, die
verantwoordelijk is voor het onderhoud van de wijk. Dat het ook anders kan bewijst overigens
de ‘Utrecht’, waar ‘bewogen Utrechter’ Hylkema over schrijft dat het een ‘geliefd gebouw’ was,
en ‘goed onderhouden.’ 152 Maar de ‘Utrecht’ was dan natuurlijk ook een belangrijk
visitekaartje voor de verzekeringsmaatschappij.
151 Riehl, A.R., Het Valkhof en herbouw: het verleden voorbij?, Deltech, Delft 1997, p 30-31
152 Hylkema, U., ‘Een pijnlijke wond gedicht’, in Kam, R. de (red.), De ‘Utrecht’, Toekomst voor een verdwenen
gebouw, Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2004, p 72
97