finalVersion

3.2 Fase 2: Gebruik en aanpassingen
grote ramen op plaatsen waren gekomen, waar die op schilderijen van het St. Lucasgildehuis
nog niet voorkwamen. Wanneer deze rigoureuze aanpassingen hebben plaatsgevonden, is
(voor zover ik heb kunnen onderzoeken) niet bekend.
Wel is bekend dat het Lucasgilde in 1833 werd ontbonden. 148 Sinds dat jaartal heeft het
gilde dus geen gebruik meer gemaakt van het pand aan de Voldersgracht. Vermoedelijk kreeg
het gebouw na het vertrek van het gilde een minder representatieve functie, en raakte het in
verval. Aan deze treurige laatste periode van het oorspronkelijke St. Lucasgildehuis wordt
vanzelfsprekende niet gerefereerd, als het erom gaat de mooie kanten van het gebouw te
belichten. Liever verwijst men dan naar de glorietijd van het gilde en hun gildehuis, in de
zeventiende en achttiende eeuw.
De aanpassingen van het St. Lucasgildehuis en het Paleis voor Volksvlijt waren duidelijk
het gevolg van functiewijzigingen, net als een groot deel van de wijzigingen van de
Haringpakkerstoren. Maar ook een gebouw dat altijd de zelfde functie heeft behouden, kan
aan veranderingen onderhevig zijn. Vaak heeft dat te maken met de ontwikkelingen in de
techniek. Toen er een ander pompsysteem in gebruik werd genomen, werd tegen het
Pomphuis het tweede ketelhuis gebouwd. Het werd een werkplaatsachtige aanbouw, met aan
de kop grote werkplaatsdeuren. Het Pomphuis behield dus exact dezelfde functie, maar
dankzij het tweede ketelhuis kreeg het (aan de dokzijde) toch een heel ander aangezicht. Het
is nog de vraag geweest of deze aanbouw in de reconstructie terug moest komen, maar dat
wordt in subparagraaf 4.2.2 verder besproken.
We zagen al dat ook de ‘Utrecht’ altijd dezelfde functie heeft behouden. Maar ook hier
heeft dat feit niet kunnen voorkomen dat het kantoorgebouw een aantal noemenswaardige
aanpassingen heeft gekend. Al een paar jaar na de oplevering van het bouwwerk van Verheul,
werd het archiefgebouw van Kropholler en Staal naast het hoofdkantoor geplaatst. Deze
uitbreiding, hoewel in totaal afwijkende stijl, wordt vaak in één adem genoemd met het
kantoor van Verheul. Het hoort dus in feite al vanaf het begin bij het totaalbeeld van de
‘Utrecht’, en maakt daarom een redelijke kans om samen met het kantoorgebouw
gereconstrueerd te worden.
Dat ligt anders voor het zogeheten ‘Aluminiumgebouw’, een forse aanbouw uit 1958. Deze
uitbreiding moest de florerende maatschappij de benodigde extra kantoorruimte bieden.
Omdat het Aluminiumgebouw aan de achterkant van het oorspronkelijke monument was
gesitueerd, had deze aanpassing geen enkele invloed op de voorgevels van het kantoor en het
archiefgebouw. Er wordt in de geanalyseerde teksten wel aan het Aluminiumgebouw
148 Op de website http://www.xs4all.nl/~kalden/dart/d-a-ab-obreen-lucasgilde1.htm staat integraal een
gedigitaliseerde tekst uit 1877/1878 van F.D.O. Oubreen, Adj. Bibliothecaris-Archivaris van Rotterdam. Uit deze
tekst heb ik de informatie over de ontbinding van het gilde. Het betreffende werk van Oubreen heeft een bijzonder
lange titel, die begint met Archief voor NEDERLANDSCHE KUNSTGESCHIEDENIS. Verzameling van meerendeels
onuitgegeven berichten en mededeelingen betreffende Nederlandsche schilders, plaatsnijders, beeldhouwers,
bouwmeesters etcetera. De ontbinding van het Lucasgilde staat beschreven op pagina 2 van het document, dat was
uitgegeven door uitgeverij Van Hengel & Eeltjes (J. van Baalen & Zonen).
95