finalVersion

2.3 Het fasenstelsel
monument als uitgangspunt hebben. De actuele waarden van Riegl hebben een vergelijkbaar
verband met fase vijf. In die fase worden de verwijzingen uit de eerste vier fasen geactualiseerd
en ligt de nadruk dus op het hedendaagse gebruik van het monument, net als bij de actuele
waarden van Riegl. Het fasenstelsel houdt zich wat dat betreft dus (losjes) aan de tweedeling
die Riegl in zijn waardestelsel aanhoudt tussen herinnering en actualiteit. In mijn stelsel
vertaalt die tweedeling zich terminologisch in referentie en realisatie. De eerste vier fasen zijn
de referentiefasen, fase vijf is de realisatiefase.
Het doel van het fasenstelsel is het categoriseren en analyseren van de argumenten die in
mijn data naar voren komen. Dat gaat als volgt in zijn werk. Aan de hand van het fasenstelsel
worden de argumenten eerst onderverdeeld in argumenten die verwijzen naar de
referentiefasen, en argumenten die betrekking hebben op de realisatiefase. Daarna worden ze
ondergebracht in één van de vijf fasen die het fasenstelsel onderscheidt. Binnen deze
fasecategorieën worden de argumenten verbonden aan één van de hoofdthema’s. Deze thema’s
vormen de subcategorieën van het stelsel.
De realisatiefase herbergt zoveel subcategorieën (en bijbehorende argumenten), dat een
clustering in vier themagebieden noodzakelijk is. De realisatiefase heeft daardoor één
categorisch niveau meer dan de referentiefasen (5a t/m 5d). In figuur 1 op de vorige pagina is
te zien hoe het fasenstelsel er schematisch uitziet. De data-analyse in hoofdstuk drie en vier is
volgens dit schema gestructureerd. Het schema komt daardoor ook geheel overeen met de
inhoudsopgave van deze twee hoofdstukken. Maar voordat we met de data-analyse beginnen,
volgt nu eerst een korte toelichting van de afzonderlijke fasen, waarbij ik ook laat zien hoe de
waarden van Riegl in mijn fasenstelsel verweven zijn.
2.3.2 Toelichting fase 1: ontwerp en bouw
In de eerste fase speelt de architect de hoofdrol. Hij vertaalt het programma van eisen in
een ontwerp, dat in de eerste plaats moet voldoen aan de functionele verwachtingen van de
opdrachtgever. Daarnaast speelt ook vormgeving een belangrijke rol in het ontwerpproces. 100
Met zijn ontwerp krijgt de architect de kans om zijn visie op de architectuur visueel te
materialiseren. Wanneer deze visie bij het publiek en/of de vakbroeders aanslaat, kan hij er
(eeuwige) roem mee vergaren.
Een architect heeft in de loop der eeuwen tal van stijlen tot zijn beschikking gehad om zijn
gebouw mee vorm te geven. Een ontwerp is dan ook een representatie van zowel de hand van
de architect zelf, als van de periode waarin het ontwerp is gemaakt. Afhankelijk van de
originaliteit van de architect (in zijn omgang met bestaande stijlen of in het creëren van iets
vooruitstrevends) en de bekendheid die hij met zijn werk heeft verworven, bezit het ontwerp
een bepaalde mate van uniciteit. Deze uniciteit bepaalt in hoeverre het gebouw wordt gezien
100 De meest strenge modernisten hebben esthetiek als ontwerpprincipe verworpen en laten de vormgeving
uitsluitend bepalen door de functionaliteit van het gebouw. Over in hoeverre dat überhaupt mogelijk, is lopen de
meningen onder architecten en architectuurcritici uiteen.
70