finalVersion

2.3 Het fasenstelsel
2.3.1 Toelichting fasenstelsel
2.3 Het fasenstelsel
Monumenten behoren tot het veld van het culturele erfgoed. We schenken aandacht en
geld aan monumentenzorg, omdat we waardevolle gebouwen voor het nageslacht willen
bewaren. Initiatiefnemers van reconstructies willen verdwenen exemplaren een tweede leven
gunnen, zodat ook die monumenten weer in fysieke vorm tot het erfgoed gaan behoren. Maar
hoe bepaal je wat bewaard zou moeten worden, wat een reconstructie verdient, en wat weg
mag (blijven)? Riegl heeft met zijn waardenstelsel aangetoond dat er voor een dergelijke
selectie geen vaste criteria bestaan. ‘“Erfgoed” (Eng. Heritage, Fr. Patrimoine, D. Erbe, It. Bene
culturale) is een subjectieve term’, schrijft ook voormalig kroonlid van de Raad voor Cultuur
Riemer Knoop. 98 Ieder mens heeft zijn eigen opvattingen over erfgoed, waarmee hij afweegt
wat volgens hem wel, en wat niet het bewaren of reconstrueren waard is.
De verscheidenheid aan opvattingen over erfgoed zit niet alleen in de persoonlijke
overtuigingen van mensen. Ook de specifieke kenmerken van een object vormen een
belangrijke factor in het bepalen wat er met dat monument moet gebeuren. Bij elk afzonderlijk
object spelen weer andere overwegingen, of het nu om restauratie of om reconstructie gaat.
Zoals is gebleken uit de destructieve restauratiemethoden van de negentiende eeuw, heeft het
respect voor het object niet altijd aan het langste einde getrokken. Vooral de ideologie van de
nieuwheidswaarde heeft regelmatig geprevaleerd boven een terughoudende behandeling van
monumenten. Nu men in de monumentenzorg vooral de nadruk legt op authenticiteit en
materiële substantie, lijkt het er echter op dat tegenwoordig het object als basis voor een
zorgvuldige omgang met monumenten wordt genomen. In zekere zin is die nadruk op het
materiële ook een vorm van ideologie, maar wel een vorm van ideologie waarbinnen
vooringenomen posities ten aanzien van erfgoedwaarden zich (deels) aanpassen aan de
specifieke kenmerken van het object zelf.
Deze twee constateringen, de subjectiviteit van wat erfgoed is, en de specifieke kenmerken
van ieder afzonderlijk object, vormen samen met de theorie van Riegl de belangrijkste
uitgangspunten van mijn eigen coderingsstelsel. Dat houdt ten eerste in dat er in het stelsel
plek moet zijn voor uiteenlopende en regelmatig conflicterende argumentaties. Er moet dus
een breed assortiment aan (sub)categorieën zijn, waar alle argumenten voor en tegen
reconstructies in onder te brengen zijn. Ten tweede moet het stelsel van toepassing zijn op alle
reconstructies van verdwenen monumenten (voor zover ze voldoen aan de eerste drie
selectiecriteria), hoeveel de objecten onderling ook van elkaar verschillen. Een overkoepelend
thema, dat al die verschillende monumenten met elkaar verbindt, is daarvoor noodzakelijk.
De levensloop van een object is zo’n overkoepelend thema. Elk monument kent immers
een levensloop, hoe lang of hoe kort (en hoe saai of bewogen) die ook is. In de levensloop van
een object zijn diverse fasen te onderscheiden. Uit de verzamelde data blijkt dat de
98 Knoop, R., ‘Openbaar erfgoed’, Boekmancahier, nr. 29 (1996), p 303
67