finalVersion

Veel ouderdomswaarde: de Barbarossaruïne in het
Valkhofpark (vermoedelijk gebouwd door Frederik I).
2.2 Riegl
Weinig ouderdomswaarde: de onlangs gerenoveerde Magistraat
in Rotterdam (van oorsprong uit 1913).
reconstructie vooral door professionals gezien als een onacceptabele aanval op de goddelijke
orde der dingen. Een wedergeboorte van een gebouw zou volgens deze ideologie immoreel
zijn, en Schäche benadrukt dat de discussie over reconstructies als gevolg daarvan niet meer op
rationele gronden gevoerd wordt. 83
Een dergelijke theoretische verklaring voor het vergankelijkheidprincipe blijft bij Riegl
achterwege. Wel constateert hij dat aanhangers van de ouderdomswaarden kunstmatige
ingrepen in de organische levenscyclus van een monument (bijvoorbeeld in de vorm van
restauraties) beschouwen als heiligschennis. Deze absolute afwijzing van restauratie doet wat
betreft de moralistische lading sterk denken aan het betoog van Schäche. Volgens Riegl
worden er op het morele verbod op restauraties wel uitzonderingen gemaakt. Wanneer
natuurrampen ‘premature destruction’ tot gevolg hebben, kan restauratie gelegitimeerd zijn. 84
De Eerste en Tweede Wereldoorlog hadden zich nog niet voorgedaan toen Riegl deze
uitzondering op de regel beschreef. Als hij had kunnen zien wat een verwoestende gevolgen
deze (en ook latere oorlogen en terroristische aanslagen) hebben gehad, had hij wellicht ook
oorlogsschade genoemd als gegronde reden om van reguliere opvattingen van de
ouderdomswaarde af te wijken.
Wanneer een monument aan zijn lot wordt overgelaten (abnormale vernieling zoals
hierboven beschreven daargelaten) en behoud dus achterwege blijft, zal het gebouw
uiteindelijk vervallen tot een ruïne. Riegl beweert dat dit de ouderdomswaarde alleen maar ten
goede komt. Bij een ruïne zijn er minder herkenbare referentiepunten over, waardoor de
onderdelen die nog wél in staat zijn herinneringen aan het oorspronkelijke gebouw op te
roepen nog intenser inwerken op de emoties van de waarnemer. Als een gebouw echter het
stadium bereikt waarin er niets anders overblijft dan een ondefinieerbare stapel stenen, gaat
83 Schäche pleit er in het genoemde artikel voor om de ideologische overtuigingen van geschiedkundige aard te
ontmaskeren en opzij te zetten. Pas dan kunnen reconstructies net zo beschouwd en beoordeeld worden als iedere
andere vorm van nieuwbouw, en dat zou volgens hem het debat over dit heikele onderwerp ten goede komen.
84 Riegl (1996), p 73
59