finalVersion

3.2 Fase 2: Gebruik en aanpassingen
3.2 Fase 2: Gebruik en aanpassingen
3.2.1 Gebruik en gebruikers
Gedurende fase twee kan er van alles met een gebouw gebeuren. Dat is inherent aan het
wezen van een gebruiksvoorwerp, en dus ook aan dat van een bouwwerk. De gebruiker, of dat
nu keizer Frederik Barbarossa of een Delfts schildersgilde is, drukt met zijn gebruik altijd een
bepaald stempel op het gebouw waarin hij woont of werkt. Hans Bartelds, oud-werknemer van
verzekeringsmaatschappij de ‘Utrecht’, onderschrijft dat door op te merken dat het kantoor
van Verheul ‘altijd verbonden (is) geweest met de historie van deze Utrechtse verzekeraar.’ 139
En die relatie had in dit geval een positief effect op de beleving van het monument. Bartelds
zegt hierover: ‘In de buurt waar ik woonde, werd met ontzag over dat gebouw gesproken. Het
was deftig en als je daar je brood verdiende, had je het bijzonder goed geschoten. Dat ik daar
zelf terechtgekomen ben, vervult me dan ook met gepaste trots.’ 140 Een dergelijk imago van
een gebouw heeft grote invloed op de manier waarop het later herinnerd wordt, als het
eenmaal verdwenen is. En dat zie je weer terug in de argumentatie voor of tegen reconstructie.
Verzekeringsmaatschappijen als de ‘Utrecht’ behoren tot een ander type gebruikers van
gebouwen dan de arbeidersgezinnen die hun intrek namen in De Kiefhoek. De functie van de
gebouwen is ook anders. Op kantoor wordt er gewerkt, in woningen geleefd. En mensen
hebben over het algemeen meer de neiging hun huis naar eigen smaak en welbevinden in te
richten, dan hun werkplek. Daardoor ontstaat er in woonwijken als De Kiefhoek, zo stelt
Kuipers, een ‘voortdurende frictie tussen het architectonische ideaalbeeld en de behoeften van
de bewoner van een gebouw.’
Dat ideaalbeeld komt zowel van de architectuurcritici met hun steriele plaatjes, als van de
ontwerper zelf, en de behoeften van de bewoners komen duidelijk naar voren als je zelf rond
gaat kijken in De Kiefhoek. Dan zie je, in de woorden van Kuipers, ‘dat de smaak van de
bewoners zo totaal afwijkt van de voorgeschreven smaak van Oud. Je ziet daar van die grote
tapijtrollen voor de deur staan, en Turkse of Jordaanse gordijntjes achter de ramen.’ Zonder
verder dus het gebouw zelf aan te tasten, veranderen de bewoners met hun gebruik
onmiskenbaar het door Oud zo zorgvuldig vormgegeven straatbeeld.
Het gebruik kan dus afbreuk doen aan de (door de ontwerper gewenste) esthetiek van het
oorspronkelijke ontwerp. Tegelijkertijd kan door het gebruik ook een waarde aan het object
worden toegevoegd, namelijk een cultuurhistorische waarde. Arbeidersgezinnen moesten zich
in de jaren twintig meestal behelpen met krappe en verwaarloosde woonhuizen. De relatieve
luxe en ruime opzet van de nieuwbouw van De Kiefhoek was daardoor tamelijk uniek. Omdat
De Kiefhoek dus een uitzonderlijk geval was binnen de cultuur van het interbellum, wordt het
buurtje van Oud veel cultuurhistorische waarde toegedicht. En dat is niet alleen een heel
139 Bartelds, H., ‘Prachtig als vergissing wordt hersteld’ in Kam, R. de (red.), De ‘Utrecht’, Toekomst voor een
verdwenen gebouw, Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2004, p 59
140 Idem
92