Mariken

149
zeven jaar (titel meer dan seven iaren, inl. proza IX omtrent vi. iaren, v. 653 ses
och... seven iaren, v. 961 omtrent seven iaren, v. 1025 bat dan seven iaren) samen
zijn geweest, is de tante ‘wel drie iaer doot’ (v. 700). We schrijven dus 1474. Volgens
de chronologie van het verhaal heeft Mariken Moenen dan voor het eerst in 1467
ontmoet. Nadat Oom Ghijsbrecht en Mariken van hun reis naar Keulen en Rome zijn
teruggekeerd en Mariken in het klooster is gegaan, leeft de Oom nog 24 jaar. Trekt
men een jaar voor de bedevaart uit, dan zou de Oom in 1499 overleden zijn. Het
wonder der ringen, waarna Mariken nog twee jaar leeft (v. 1138) is zelf niet op een
datum betrokken. Toch heeft men de indruk dat Mariken eerst na haar Oom is
overleden (hij bezoekt haar immers ieder jaar ‘also langhe als hi leefde’), zodat het
eind van de historie ten minste het jaar 1500 bereikt. Besluit: het verhaal wordt door
de tekst zoals die in proza én verzen voor ons ligt, gesitueerd tussen 1467 en 1500
en dateert zijn vertelling in deze vorm dan ook in het begin van de zestiende eeuw.
Deze interne datering is gebaseerd op het jaar 1471 en de mededeling dat de tante
‘wel drie iaer doot’ is. De Engelse tekst (D) heeft echter ‘she is deed more than a
yere agoo’, zodat alles er twee jaar eerder plaatsvindt en het gebeuren precies in
1465, het jaar van de gevangenneming van Arnold, begint: vgl. M.E. Kronenberg in
Museum 39 (1932), p. 179.
Prologhe. Op dri milen na Nieumeghen: vgl. v. 16 twe groote milen en v. 54
ongeveer drie uren gaans. Volgens v. 652 woonde de Oom in Venlo dat echter geen
drie, maar twaalf uur gaans van Nijmegen verwijderd is. Bovendien is Venlo geen
dorp (vgl. daarentegen v. 84) en behoorde het tot een ander dekenaat en bisdom (nl.
Luik) dan Nijmegen (Keulen) (vgl. echter v. 1007, het proza na v. 1020 en de reis
naar Keulen). Daarom stelde Janssen de mogelijkheid voer dat hier oorspronkelijk
niet Venlo, maar ‘Balgoy’ zou zijn bedoeld, ‘de naam van een ongeveer tegenover
Grave aan de Maas gelegen zeer oude dorpsparochie, die tot het dekenaat Nijmegen
en het bisdom Keulen behoorde en vrijwel precies drie uur gaans van Nijmegen
verwijderd was’ (Leuv. Bijdr. 56 (1967), p. 22 en 35). Mijns inziens hoeft de terloopse
en afzonderlijke vermelding van Venlo in v. 652 (niet in D) niet zo nauw met de
initiële afstandsgegevens die heel doelgericht alleen op Nijmegen betrokken zijn,
verbonden te worden. In een enkele zin die onverwacht en gedwongen precies de
woonplaats van de Oom ten opzichte van die der tante onderscheidt, lijkt ‘Venlo’
eerder een secundair gegeven (ook in het inleidend proza van XIV keert de Oom,
geheel ongespecificeerd, ‘tot sinen lande’ weer). Het gedwongen karakter van deze
specificering is begrijpelijk binnen de formele structuur van het rondeel dat geheel
om het verzoek van Emmeken om haar verwanten ‘inden lande van Ghelre’ te gaan
bezoeken ‘draait’ (v. 648-655). Dat de dichter daarbij dan als rijmwoord op ‘no’ en
‘alsoe’ de naam van een bekende plaats in Opper-Gelre in de pen werd gegeven, is,
hoewel in de
Mariken van Nieumeghen