Mariken

150
ruimere context ongepast, al even begrijpelijk.
14-22 Om tavont...: deze verzen bevatten een innerlijke tegenstrijdigheid. Eerst stelt
de Oom dat Mariken vanwege jaargetij en afstand niet voor het donker thuis kan
geraken (v. 14-17), daarna hangt het al of niet thuis kunnen komen slechts af van de
tijd die Mariken aan haar boodschappe besteedt (v. 18-22). De eerste voorstelling
van zaken is wel niet oorspronkelijk: de tekst houdt verder alleen met de tweede
rekening (v. 48-55 en 69-72) en ook D kent alleen de conditionele voorstelling: ‘the
dayes be shorte if it be late or (= before) ye have done abyde with your aunte’ (zie
ook Inleiding).
64-65 Ke, willecome duvel...: W.H. Beuken (ed. Mariken van Nieumeghen Zutphen
1972 3 , p. 39, noot 64) ziet in vers 64 een toespeling op de latere verhouding tussen
de Moeye en de duivel (gedacht is waarschijnlijk aan de zelfmoordscène). De
tweevoudige ‘begroeting’ en in 't bijzonder v. 64 is voor C. Kruyskamp (ed. Mariken,
Antwerpen 1978 7 , p. xxiv) zelfs aanleiding om zich hier een voorafgaand (later
weggewerkt) toneel voor te stellen ‘waarin de moei aan het kijven is met haar
buurvrouwen en waarin de duivel, hetzij alleen als inblazer of toeschouwer, hetzij
actief erin betrokken, een rol speelt’. De tante heeft zich daarbij zodanig opgewonden
dat zij zich, na het vertrek van de buurvrouwen en de aankomst van Mariken, niet
dadelijk realiseert wie haar aanspreekt en uitbarst in ‘Ke, willecome duvel...’ (v. 64),
‘al of niet direct tot de duivel gericht. Dat zij Mariken direct aldus zou hebben
aangesproken, lijkt niet plausibel. Dadelijk daarna echter herneemt zij zich; dan ziet
zij pas Mariken en begroet haar met het zeker ook niet al te vriendelijke’ vers 65 (zie
nog K. Iwema, ‘Kanttekeningen bij “Mariken van Nieumeghen”’ in Spiegel der
Letteren 20 (1978), p. 280). Vreemd toch dat men de eerste woorden van de Moeye
nooit in verband heeft gebracht met haar laatste in deze scène, nml.: ‘Alle die mi
desen dach ontmoeten/Die sal ick antwoerden.../Alleens ghelijck die duvel zijn moer
doet’ (v. 122-124). Zo wordt deze scène geheel door de woorden van de tante boos
en demonisch ingelijst. Na de titel is het de Moeye die de lezer voor het eerst met
het begrip ‘duyvel(inne)’ (inl. proza II) confronteert en de nog menselijke ‘boeverie
der werelt’ van de Oom (v. 44) demonisch vernauwt, zodat deze ontmoeting Mariken
niet enkel maar individueel-psychologisch in een ‘moeilijke’ situatie brengt, maar
haar ook al direct verplaatst in een duivelse sfeer en opneemt in een krachtveld van
woorden dat haar al gauw tot ‘die baerlijcke duvel’ (v. 132) drijft. Vers 64, ‘Ke,
willecome duvel, hoe staget in die helle’, vergelijke men nog met een zegswijze in
Reyer Gheurtz' Adagia ofte spreeckwoorden (1552, Gent, Univ. bibl. R 524 (2), fol.
23): ‘ke willecom quackele met platten vueten’. Gheurtz licht ons niet verder in over
de betekenis van deze zegswijze, maar waarsch. is die op te vatten als een schampere
of ironisch-grappige welkomstgroet.
Mariken van Nieumeghen