Mariken

23
om genade. Deze roep om genade is dus getekend door het dreigende zwaard, door
de eschatologische dreiging van dood, oordeel en hel 26 . Intens is er in de late
Middeleeuwen om een goed einde gebeden. Als waakzame schutse in moeilijke en
apocalyptische tijden werd vooral Maria als een beschuttende hand tegen de Dood
om bijstand aangeroepen: dat de dood en het oordeel toch niet te vlug en onvoorzien
mogen komen, dat men toch nog de kans mag hebben voor de laatste reis door de
sacramenten te worden gesterkt 27 . In het Spel van Masscheroen vraagt Maria dan ook
om uitstel: zij doet daarbij een beroep op Christus' menselijke natuur en zijn
lankmoedigheid. ‘Laet den menschen doch noch wat met vreden wesen... Si selen...
bi aventueren die sonden laten’, ‘O sone, die menschen sullen hem beteren van als,
En wilt niet te haeste u punicie toogen’, zo luidt haar gebed (v. 788, 794, 836-7). Dat
is nu ook wat aan het berouwvolle Emmeken in Nijmegen blijkt: de straf die Moenen
haar wil laten ondergaan door haar de nek te breken, wordt door goddelijke genade
doorkruist. Zij valt niet dood, want ‘god and our Lady wolde nat suffer it’ zegt de
Engelse tekst. De genade die aan haar blijkt is dus eschatologisch van aard: het is
uitstel van dood en oordeel om zich te kunnen beteren, om zich door boete en
penitentie van zondeschuld te bevrijden. Zo schept de begenadiging bij Emmekens
val ruimte voor haar biecht en boete. De zonden van Emmeken blijken echter zo
ongewoon zwaar en demonisch te zijn dat de gewone biecht- en boetepraktijk geen
voldoening schenkt. Eerst een wonder zal na jaren boete en penitentie betuigen dat
haar zonden vergeven zijn.
M.v.N. als Marialegende
In het voorgaande hebben we de exemplarische betekenis van het duivel- en
wonderverhaal M.v.N. blootgelegd. Emmeken zelf besluit haar ‘legende’ met de
vermaning dat de ‘mensche vol ghebreken ende vol sonden’ aan haar (historie)
‘exempele’ nemen
26 Vgl. bijv. ook uit Mariagedichten van Anna Bijns (ed. Bogaers en Van Helten, Rotterdam
1875): ‘Gods rechtveerdich sweert dreycht, dat ons hinderen sal, Dies wij in uwen schoot...
vluchten’, ‘Al waert dat Gods plaghen over ons hoot hingen, Deur u bede sal hy tsweert in
schee steken’ (Boek 2, refr. I, p. 96, c 3-4 en p. 97, d 9-10); ‘Ic bidde u mij voor Davids toren
behoet, En als mijn ziele naer van hier moet scheyen, Soo wiltse door uwe bijstant gheleyen,
Dat tsweert der rechtveerdicheyt haer niet en snijde’ (Boek 2, refr. XII, p. 264, h 14-17);
‘Milt schermschilt, wilt uwen sone toogen u borsten... Ghij weert Godts sweert...’ (refr. XIII,
p. 266, d 12-13 en e 7); ‘Lof Princersse... Die tsweert der rechtveerdicheyt doet steken in
schee’ (refr. XIV, p. 268, b 4-5); ‘Advocata nostra, die den viant af taelde, Godt versoent,
den mensch verbidt en plaghen mineert... Die Gods wrake verbidt, die soude gheschien’
(refr. XVI, p. 276, b 9-10, p. 277, d 14); ‘Behoet ons van plaghen, die over ons hangen’ (refr.
XVII, p. 280, e 14). Zie ook legende nr. CCXXXIII in G.G.N. de Vooys, Middelnederlandse
Marialegenden, Leiden s.d., dl. 2, p. 40. Over de ‘Maria Apocalyptica’ nog L. Peeters, ‘Het
Wagenspel van Masscheroen’ in NTg. 64 (1971), p. 98 en 110.
27 Jan Vanderheijden, Het thema en de uitbeelding van den dood..., Ledeberg/Gent s.d., pp.
108-109, 127, 130, 268-269.
Mariken van Nieumeghen