Mariken

8
‘klassieken’ gemaakt. 3 Maar ook ‘in den vreemde’ bleef Mariken geen onbekende:
verschillende vertalingen en bewerkingen openden haar een weg over taalgrenzen
heen. 4
Hoe is de belangstelling van een modern publiek voor dit laatmiddeleeuwse
duivelverhaal te verklaren Als Nederlandse klassieke tekst wordt ‘Mariken’ vaak
in één adem met ‘Beatrijs’ genoemd. Als verhaal en als tekst hebben ze weinig
gemeen, maar wel trekt in beide verhalen een mooie, jonge vrouw met haar ‘verleider’
op. Dit archetypische gegeven met al het bekoorlijke dat het ‘Ewig-weibliche’ aan
ridderlijk-erotische gevoeligheden oproept, maakte wel voor een belangrijk deel de
charme van beide legenden uit. Dit ‘bekoorlijkheidsaspect’ mist ‘Theophilus’
bijvoorbeeld, een verhaal dat als duivellegende nochtans veel meer aan ‘Mariken’
verwant is. Ook als tekst zijn Beatrijs en Mariken erg verschillend. Zo steekt de
Beatrijs, sober verteld, lyrisch verfijnd en altijd kies en hoofs in zijn bewoordingen,
‘gotisch’ -
3 De eerste ‘opvoering’ was een stomme vertoning op twee praalwagens in de stoet ‘der Intrede
van het Landjuweel van 1561’ te Antwerpen in 1892. De eerste échte vertoning had plaats
te Rotterdam in 1908. Voor deze en andere vroege toneelopvoeringen (tot 1941) zie men
Van Eeghem, ‘Cuique suum...’, p. 437, nr. 37 e.v. Als bewerkingen noemen we de novelle
van Lode Baekelmans (1901-2), de opera van Rafaël Verhulst en Franz Uyttenhove (1925),
de lyrische bewerking van Martien Beversluis (1928), het zangspel van Jac. Jansen (1943),
de bewerkingen van Leo Hens (1934) en Bert Decorte (1975), het spel Masscheroen van
Hugo Claus (1967) en de film van Jos Stelling (1974: hierover o.m. H. Pleij, ‘“Wat zien ik”
in de middeleeuwen!’ in De Gids 1975, pp. 129-132).
4 Daar is eerst en vooral de Engelse uitgave van Van Doesborch: zie hierna (D). Een versie in
het Latijn werd door Hadrianus Lyraeus opgenomen in zijn Trisagion Marianum (1648)
vanwaar deze terechtkwam in het Italiaanse werk Sabati del Giesù di Roma... van P. Joannes
Rho (Rome 1655), daarna in de Marianischer Gnaden- und Wunderschatz (Augsburg 1737)
en tenslotte in de (weer Italiaanse) Glorie di Maria van de H. Alfonsus de Liguori (1750):
zie G.W. Wolthuis, Duivelskunsten en sprookjesgestalten, Amsterdam 1952, pp. 21-51. Later
maakte Luise von Plönnies van Mariken in een lang Duits gedicht een vrouwelijke Faust
(1853). In 1923 voltooide Eugen d'Albert op het libretto van de Oostenrijkse dichter Herbert
Alberti de opera ‘Mareike von Nymwegen’ (hierover: S.J. Lenselink in Levende Talen 1942,
pp. 33-40). We noemen verder nog vertalingen in het Duits (F.M. Huebner, 1918; Wolfgang
Cordan, 1950), het Engels (H. Morgan Ayres, 1924; E. Colledge, 1965), het Frans (Prosper
Thuysbaert, 1929), het Noors (H.H. Holm, 1975) en een radiobewerking in het Afrikaans
(Alewyn Lee). Zie vooral Wolthuis, Duivelskunsten, pp. 83-101.
Mariken van Nieumeghen