Mariken

164
O rethorijcke, auctentijcke conste lieflijck,
Ic claghe, met wanhaghe, dat men di haet.
Den sinnen, die u minnen, vallet seer grieflijck.
Hem tfi, die di geen gade en slaet,
Ende denghene, die di eerst maeckte, versmaet!
Ick puer versmade als dongheraecte selcke doren.
Maer al eest scade ende scande van selcker daet,
Ende leet hem alleene, die dit aenhoren:
Doer donconstighe gaet die conste verloren.
Het refrein klaagt over en vaart uit tegen ‘donconstighe’, dit zijn misschien eerder
de versmaders dan de slechte beoefenaars der kunst (vgl. noot bij v. 543), al sluiten
de eersten de laatsten niet uit, maar juist in. Omdat hun oordeel meer op prijs wordt
gesteld dan dat van de ‘constenaer’, gaat ‘doer donconstighe die conste verloren’.
Voor gelijkaardige refreinen tegen de versmaders van retorica, zie men: J.J. Mak,
De gedichten van Anthonis de Roovere, Zwolle 1955, pp. 131-3; W.J.A. Jonckbloet
en W.L. van Helten, Nieuwe refereinen van Anna Bijns, Gent 1886, refr. LXXVII,
pp. 282-4; L. Roose, ‘Oranje tegenover Midas. Een Antwerps lofdicht op Retorica’
in Jaarboek De Fonteine 1964-5, XIV-XV, pp. 5-8; K. Ruelens, Refereinen en andere
gedichten... Jan de Bruyne, Antwerpen 1880, dl. 2, pp. 35-38, refr. LI; Jan van
Stijevoorts Refereinenbundel..., ed. F. Lyna en W. van Eeghem, Antwerpen, dl. 2,
refr. CLXIII, pp. 57-59; E. De Dene, Testament Rhetoricael in Jaarboek De Fonteine
1976-77, dl. 2, pp. 50-52. Voor een spel ‘teghen de Verachters van Rethorycke’ zie
men N. van der Laan, ‘Rederijkersspelen in de bibliotheek van het Leidsche
gemeente-archief’ in T.N.T.L. 49 (1930), pp. 128-9.
525 die di eerst maecte: in de herschikking van Leendertz leest men: ‘Ende
denghene, die di eerst maecte, versmaet’. Hier zou met ‘die di eerst maecte’ dan de
H. Geest bedoeld kunnen zijn (vgl. dit ‘eerst’ in verschillende retorica-refreinen in
verband met de (goddelijke) oorsprong van de Const: Ruelens, Refereinen... De
Bruyne, dl. 2, refr. LI, p. 35, v. 2; p. 39; prince v. 11; Stijevoorts Refereinenbundel,
refr. LVII, p. 110, v. 58 en refr. CLXIII, p. 58, v. 17). Leendertz'vers is dan enigszins
te vergelijken met de stokregel van De Rooveres ‘Refereyn van Rethorica’:
‘Verstaet//diese haet//versmaet//Godts werck’.
546 Conste hout in weelden...: over Retorica's meervoudig vermogen in
zedelijk-maatschappelijke zin: Roose, ‘Lof van retorica...’, pp. 118-120; Roose,
‘Dwelck...’, pp. 100-102 en Ruelens, Refereinen... De Bruyne, dl. 2, refr. LI (str. 1
en prince) en Stijev., refr. CLXVI, v. 17, 33-35, 49-50.
551-553 Princelijc wil ick...: over de tegenstelling van deze verzen (retorica als
leervak) met v. 509-514 (retorica als scheppende kunst), zie o.a.: F. Kossmann, ‘Over
enige...’ in T.N.T.L. 70 (1952), p. 161-162, 165; W.L. Braekman, ‘Een nieuwe
interpretatie van Anthonis de Rooveres
Mariken van Nieumeghen