Mariken

173
she agreed then with in .ij. or .iij dayes was she shorne in by the helpe of hyr
unkyll/And when it was done than departed hyr unkyll into his owne lande’. In A is
Ooms activiteit verbleekt tot een omschrijving met éénmaal ‘behulpich’ zijn en twee
maal ‘geholpen hebben’.
Het clooster te Tricht: bedoeld is het klooster van de orde der Witte Vrouwen,
ook bekend als de ‘penitenten van de H. Magdalena’ die zich omstreeks 1230 te
Maastricht hadden gevestigd. Reeds in 1261 echter stapte het klooster van de
Magdelena-orde over naar de orde van St. Victor: van een orde van boetelingen
(‘bekeerde zondaressen’) met een zeer streng slot en een zware vastenpraktijk ging
men over naar een orde van ‘dames’ van goede, liefst adellijke komaf en een
deugdzame levenswandel, zonder streng slot en met een veel soepeler levenswijze.
M.v.N. is hier dan ook met de historische werkelijkheid in strijd. In de tweede helft
van de vijftiende eeuw was het klooster der Witte Vrouwen al lang geen boete-oord
voor ‘gevallen meisjes’ meer. Ook in verband met v. 1130-1137 uit de ‘Naeprologhe’
‘valt... op te merken, dat tot op heden in literatuur, bronnen of traditie geen enkel
spoor is gevonden van Mariekens graf met de drie ringen’: H. Th. M. Roosenboom,
‘Het “Clooster der Bekeerder Sonderssen”’ in De Maasgouw 90 (1971), kol. 167-184).
Het klooster bevond zich aan het Vrijthof te Maastricht en bestond tot aan de Franse
Revolutie. Kloostergebouw en -kerk werden later voor het grootste gedeelte
afgebroken (zie, naast Roosenboom, nog: Jef Notermans, ‘T'Klooster “ten bekeerden
sonderssen”’ in Tijdschr. Taal en Lett. 16 (1928), pp. 176-8).
1112-1113 Daer quamen mi...: Kruyskamp (ed. M.v.N., p. 78) noteerde bij ‘witter
duyven’: ‘als symbool van God de H. Geest’. Er staat echter ‘vele witter duyven’,
meervoud dus. Ik zie veeleer verband met de middeleeuwse voorstellingen van de
geredde ziel als een witte duif. Jan Vanderheijden citeert o.a. uit de Spieghel Historiael
(P. I, B. VII, cap. LXII, v. 36 e.v.) over verdronkenen in zee: getuigen zagen ‘uten
watre... comen/tortelduven wit ende scone die upwaert vloghen inden trone/Dat
hilden si over dat tekijn dat die verdronkene scare/te hemele voeren in dier ghelike’
(Het thema en de uitbeelding van den dood..., Ledeberg/Gent, p. 290, n. 3). Een paar
witte duiven kon ook als begeleider van de ten hemel varende ziel optreden,
waarschijnlijk een variant op het geleide der engelen: Vanderheijden, pp. 297-8 (zie
ook E.J. Haslinghuis, De duivel in het drama der Middeleeuwen, Leiden 1912, p.
41). In D wordt Emmeken trouwens ook in haar droom door een engel uit de hel in
de hemel gedragen: de verzen 1110-1111 in A maken daar geen melding van. De
droom maakt dus duidelijk dat Emmeken tot de schare der geredde zielen mag worden
gerekend, een situatie waarin de boeien als tekenen van zonde en straf niet langer
worden geduld.
Mariken van Nieumeghen