Mariken

155
ick u’ in A). Er was voor Moenen eigenlijk ook geen reden om aan haar wanhoop
en zijn succes te twijfelen.
198-199 Tcomt mi alleleens...: eigenaardige opmerking van Mariken. Na de zeer
gunstige kwalificatie ‘een meester vol consten, nieuwers af falende’ (v. 196-7),
verwacht men toch niet zo'n onverschillig antwoord als ‘tcomt mi alleleens met wien
dat ick ga’ (v. 198) of het weinig vleiende ‘also lief gae ick metten quaetsten als
metten besten’ (v. 199) (vgl. trouwens iets verder, v. 207: ‘So moetti wel zijn een
constich man’). Bovendien geeft Mariken zich pas in v. 268-9 aan de duivel over.
Deze ongepaste uitlating van Mariken is in D niet aanwezig.
202 Die seven vrie consten: of ‘artes liberales’ (oorspr. de klassieke wetenschappen
die een vrij man pasten) vormden samen de vakken van de middeleeuwse filosofische
faculteit. Zij werden verdeeld in een trivium (grammatica, rhetorica, dialectica) en
een quadrivium (arithmetica, musica, geometria, astronomia); zie Wolthuis,
Duivelskunsten..., pp. 181-7. ‘Dialectica’ is hier vervangen door ‘logica’, ‘astronomie’
door ‘alchemie’. In de traditionele middeleeuwse volgorde kwam grammatica eerst.
Vanaf de veertiende eeuw echter werd zij door rhetorica van deze plaats verdrongen.
Het is dus niet toevallig dat ‘rethorijcke’ hier eerst wordt genoemd, immers
‘rethorijcke es boven al te prisene’ leert v. 512; vgl. L. Roose, ‘Lof van retorica. De
poëtica der rederijkers. Een verkenning’ in Liber alumnorum Prof. dr. E. Rombauts,
Leuven 1968, pp. 115-6.
210 Ick en ben die beste... niet: Haslinghuis meent dat we op grond van deze regel
in Moenen niet een opperduivel, maar een lagere helse geest moeten zien (De duivel
in het drama..., p. 137). Beuken noteert daarentegen: ‘Hij is dus erger dan een gewone
duivel’ (ed. Mariken, p. 48, noot 210). Maximilianus rekent niet alleen de duivels,
maar de geesten in het algemeen tot de familie van Moenen, zodat in v. 210 dan
wordt aangegeven dat Moenen tegenover de getrouwe engelen, een mindere, want
een gevallen engel en dus een duivel is (‘Aantekeningen bij Mariken van Nieumeghen’
in NTg. 44 (1951), pp. 16-7; zie ook D. Th. Enklaar, ‘Watter noch achter staet int
briefken’ in NTg. 44 (1951), pp. 228-9). Mak wil deze uitspraak dan weer geheel op
de menselijke verschijning van Moenen betrokken zien en legt verband met v. 212-3
waarin Moenen zichzelf karakteriseert als iemand ‘die wel bekent is met veel goede
ghesellen’, ‘d.w.z. goed bekend bij de vrolijke jongens of jongens van de vlakte’
(‘Enkele opmerkingen bij de lectuur van Mariken van Nieumeghen’ in NTg. 48
(1955), p. 272 en ‘Moenen metter eender ooghe’ in NTg. 50 (1957). p. 176). Mijns
inziens maakt de onmiddellijke context voldoende duidelijk dat vers 210 niet eenzijdig
moralistisch op de duivelse natuur, maar ook niet alleen sociaal op de
maatschappelijke status van Moenen als mens betrokken moet worden. Als duivel
probeert Moenen aan de identiteitsvraag van Mariken te ontkomen (vgl. ook v. 196-7
en 214-5) door deze vraag voor te stellen als
Mariken van Nieumeghen