Mariken

166
haar in staat van doodzonde verkerende ziel naar de hel te voeren (vgl. v. 680,
inleidend proza XI, 926, 991 en inl. proza XII). P.F.J.M. Eligh noemt deze voorstelling
‘orthodox’ ter onderscheiding van de ‘folkloristische’ voorstelling volgens welke
Moenen Emmeken onmiddellijk met lichaam en ziel in de hel wil smijten (v. 885,
938-9, 984-5): ‘Enige opmerkingen bij de marktscène in Mariken van Nieumeghen’
in NTg. 72 (1979), p. 193 e.v.
663 wive metten witten: taboe-omschrijving voor Maria, met witte kleren (). Omdat
Maria in de schilderkunst steeds in het blauw is afgebeeld, meent Enklaar dat in v.
663 eerder aan de stralende lichtverschijning van de Maria Apocalyptica is gedacht
(Openb. 12 : 1, ‘een vrouw met de zon bekleed, met de maan onder haar voeten en
een krans van twaalf sterren op haar hoofd’), een voorstelling die in ‘the woman all
in whyte’ van D nog duidelijker uitkomt: D. Th. Enklaar, ‘Kantteekeningen bij
middelnederlandsche lectuur’ in Bundel... De Vooys 1940, p. 131. In verband met
het denigrerende ‘wive’ in 's duivels mond is ook de aantekening van de verteller
van legende CLXXIX in De Vooys' Middelnederlandse Marialegenden (Leiden, dl.
1, p. 395, r. 16-23) interessant: ‘Hoort hier hoe vermetel dat die duvel seit “dat wijf”
tot die waerde moeder haers sceppers Ende en noemtse niet biden naem der eren
want wijf is een naem der ghebreckelicheit ende der natueren Mer ioncfrouwe of
Maria of moeder gods dit sijn namen der eren ende der gloriën Die duvelen en sijn
also koen niet dien heilighen naem Maria te nomen mit horen onreynen monde Want
si sijns onwaerdich’.
672-684 Ick gae halen bescheet...: D heeft: ‘than payed Satan the hoste all theyr
costes so that the hoste was well content and thanked them hartely of theyr good
payment than toke Satan leve and departed to Nemmegen in the lande of Gelders’.
Hier betaalt niet Emmeken, maar Satan, wat logischer lijkt. In D zien we hem ook
betalen en afscheid nemen van de waard, een scenisch gegeven dat in A niet is
uitgewerkt. Daar vertrekken ze pas de volgende dag (v. 670), zodat deze scène
duidelijk afgescheiden kan worden van het volgende kapittel dat de titel draagt: ‘Hoe
Emmeken ende Moenen na Nieumegen reysden’ (niet in D: vgl. aant. 646). Het
weggaan van Emmeken om te betalen geeft Moenen ook de kans zijn toestemming
in een monoloog te verantwoorden (niet in D). De vraag is of deze verantwoording
geen te simpele voorstelling van zaken geeft: Moenen heeft in een terzijde zijn wrevel
over de oom uitgesproken die het hem door zijn gebed tot Maria onmogelijk maakt
Emmeken de nek te breken (v. 660-5: wel in D). Nu wil hij naar de oom reizen om
hém de nek te breken, want ‘waer hi wech, dmeysen waer mijne’ (v. 681). Moenen
wil dus zijn zwakheid ten opzichte van Emmeken te boven komen door juist de
oorzaak van deze zwakheid, de sterkte van Ooms gebed, uit te schakelen. Met welke
middelen, vraagt men zich af. Als het hem al niet lukt om
Mariken van Nieumeghen