Mariken

47
door de monoloog van de oom na het vertrek van Mariken (v. 32-44) en na zijn
vertrek van de Moeye (v. 387-402) geen onmiddellijk aanknopingspunt meer met
het voorafgaande: het proza komt er als het ware te laat. Door de monoloog van
Mariken bij de aanvang van kap. II (v. 45-61) is ook de titel van dit hoofdstuk verder
van wat volgt komen af te staan. Ook in kap. VIII trekt de toegevoegde monoloog
van Moenen (v. 618-646) de oorspronkelijke verhoudingen scheef. Het gaat hier
immers om Emmeken die zich van haar zondig leven bewust wordt (veel duidelijker
in D: vgl. aant. bij v. 597-600), maar in het kwade volhardt, een voor de schuldvraag
in M.v.N. niet onbelangrijke passage 64 . Na haar klacht gaat Emmeken weer met
vrolijke gezellen zitten drinken zodat er door toedoen van Moenen weer twee het
leven laten. Hier knoopt A dan een monoloog van Moenen aan vast, een langere
alleenspraak zelfs dan de klacht van Emmeken, zodat het hoofdstuk als geheel niet
meer beantwoordt aan de oorspronkelijke bedoeling die in de titel wordt omschreven
als: ‘Hoe Emmeken haer sondich leven een luttel beclaecht’.
Tot de belangrijkste uitbreidingen van de berijmer in A behoren tenslotte
Emmekens refrein en het Wagenspel van Masscheroen. Typisch het werk van een
rederijker is het refrein over de Retorica, niet alleen vanwege vorm en inhoud, maar
ook vanwege de plaats waar het is toegevoegd, in de herbergscène namelijk die op
het rederijkerstoneel wel vaker met een lyrisch-retoricale apotheose werd besloten.
Op die manier concurreert Emmekens voordracht echter met de geometrische truc
waarmee ze oorspronkelijk de aandacht van de herbergbezoekers trok. Bovendien
past haar lofzang op de Retorica als een gave van de H. Geest moeilijk in de gegeven
situatie. In D ontbreken lofzang en refrein, maar wel maant Emmeken vóór ze zal
gaan vertellen hoeveel druppels wijn er in de kan zijn, het gezelschap aan tot stilte,
‘for rethoryke wyll be hard’. Men kan deze vermelding zien als een restant van een
tekst waarin uitgebreid over de retorica werd gehandeld 65 , maar
64 Over Emmekens schuld o.m.: K. Iwema, ‘Kanttekeningen bij “Mariken van Nieumeghen”’
in Spiegel der Letteren 20 (1976), pp. 273-8.
65 Vgl. bij Janssen, ‘Studies...’, pp. 52-5.
Mariken van Nieumeghen