Mariken

25
versaken Ja om alle dat guet vander wider werlt...’ 29 . Er is hier overeenkomst en
verschil. Overeenkomst in de reactie op de vraag van de duivel: aan Maria tornt men
niet; verschil in de aard van het verzoek: tegenover een radicaal en expliciet afzweren
van God, geloof en Maria is het verzoek van Moenen veeleer mild en gematigd:
Mariken hoeft slechts haar naam te veranderen. Dit leidt uiteindelijk dan ook tot het
Emmeken-compromis. Moenen is daarmee van de voor hem vervelende naam Maria
af en Mariken behoudt de eerste letter van haar naam. ‘Emmeken’ komt dus toch
niet geheel los van Maria. Heeft dit met haar latere redding te maken Anders dan
Beatrijs laat Emmeken tijdens haar zondig leven ook haar Maria-devotie varen (vgl.
v. 606-608). De smalle band waarmee zij symbolisch met Maria verbonden blijft,
kan dus niet effectief uit Emmekens eigen blijvende trouw worden verklaard. De
band die in Emmeken met Maria blijft, moet veeleer forensisch van buiten af en
buiten Emmeken om, vanuit Maria zelf worden verstaan: Maria laat ook haar ontrouwe
dienares niet los, zij blijft ook over Emmeken waken. Dit is dan ook het raak- en
aanknopingspunt voor Oom Ghijsbrechts gebed. Zijn dagelijks gebed tot Maria maakt
het Moenen onmogelijk ‘Emmeken’ de nek te breken. In verschillende legenden
wordt een gelijkaardig effect beschreven, maar daar gaat het dan wel altijd om de
bescherming van de Mariavereerder zelf: zoals in M.v.N. heeft de duivel er zich
gewoonlijk als knecht of als echtgenote zeer nauw aan zijn verhoopte slachtoffer
weten te binden. Ondanks zijn zondige leven blijft 's duivels meester of man Maria
dagelijks met een gebed vereren. Bij zijn ontmaskering moet de duivel bekennen dat
juist dit gebed hem verhinderde de zondige Maria-vereerder te doden of ‘den hals’
te breken. Eén enkel verzuim en de duivel had toegeslagen 30 .
29 Vgl. nr. CXCV in De Vooys' Middelnedl. Marialegenden, dl. 1, p. 434, r. 11-17. Vgl. nog
nrs. IV, CXCV, CCXXXII en CCCXXIV: Middelnedl. Marialegenden, dl. 1, p. 27, 433; dl.
2, p. 39 en 133. In III (Middelnedl. Marialegenden, dl. 1, p. 25) verzaakt een verarmde ‘clerc’
Maria, maar niet zonder aarzeling. Zo ook in bepaalde lezingen van Theophilus: vgl.
Theophilus, Mittelniederdeutsches Drama in drei Fassungen, her. von Robert Petsch,
Heidelberg 1908, p. 18, v. 207-226; p. 52, v. 393-409; p. 98, v. 687-708. Vgl. nog Wolthuis,
Duivelskunsten, pp. 165-166.
30 Nr. VIII in Middelnedl. Marialegenden, dl. 1, p. 32, r. 13-15. Vgl. nog nrs. VII en CL (dl.
1, p. 31 en 315). Over de kracht van het Ave Maria nog: nrs. V, XXXV, CLXXIX, CLXXXV,
CCXIII, CCXXXIV, CCCXXII in dl. 1, p. 29, 79, 393, 421; dl. 2, p. 24, 196 en 148. Vgl.
nog De Vooys' Middelnederlandse stichtelijke exempelen, Zwolle 1953, p. 42 en Wolthuis,
Duivelskunsten, p. 166, noot 3.
Mariken van Nieumeghen