Milieubeleid - Oapen

Geringe draagkrachtIndien de doelgroep bestaat uit bedrijven met een marginale concurrentiepositieof uit huishoudens met lage inkomens, is het inzetten van instrumentendie de lasten voor de doelgroep structureel verhogen (of de welvaart verlagen)vaak niet acceptabel.In beginsel worden de beste mogelijkheden in situaties met een geringe draagkrachtgeboden door sociale regulering. Indien en voorzover met de beoogdegedragsverandering dan extra lasten of welvaartsverlies gepaard gaan, zijndeze lasten door de doelgroep in (relatieve) vrijwilligheid aanvaard.Indien sociale regulering onvoldoende effect heeft, kan het inzetten van directeof financiele regulering in combinatie met lastenverlichting worden overwogen.Het draagkrachtprobleem valt dan gedeeltelijk weg. Hierdoor stijgtechter het financieringstekort. Bij directe regulering ligt dit voor de hand. Bijregulerende heffingen en milieubelastingen blijft, bij teruggave van deopbrengsten, het financieringstekort aanvankelijk vrijwel gelijk 16. Naarmateechter de beoogde gedragsverandering plaatsvindt, ontstaan aanpassingskostenvoor de doelgroep die, als zij worden gecompenseerd met lastenverlichting,het financieringstekort doen toenemen. Het draagkrachtprobleem blijftgedeeltelijk aanwezig omdat de lastenverlichting in de praktijk niet op exactdezelfde wijze over de individuele vervuilers is te verdelen als de heffingen.Een bijzondere vorm van 'lastenverlichting' bij heffingen is het vrijstellen vaneen deel van het vervuilend gedrag. Het feit dat deze verlichting ten goedekomt aan degenen die de heffing betalen, mitigeert eventuele draagkrachtproblemen.Hieruit kan worden geconcludeerd dat het inzetten van andere instrumentendan sociale regulering in situaties waarin de draagkracht van de doelgroepbeperkt is, problemen kan oproepen voor de overheidsfinancien edof voor dedraagkracht. Indien sociale regulering onvoldoende effectief blijkt, is een afwegingtussen draagkracht en milieu tot op zekere hoogte onvermijdelijk.De geschetste problemen kunnen worden beperkt, maar niet geheel voorkomen,door geschikte heffings- en terugsluissystemen te kiezen.MachtspositieDe instrumentkeuze wordt mede bepaald door de machtsverhouding tussenoverheid en doelgroep. Indien de doelgroep een zodanige politieke machtspositieheeft dat zij de besluitvorming van de overheid kan bei'nvloeden,beperkt dit het 'arsenaal' aan instrumenten. Men.kan door te dreigen metsancties een dam opwerpen tegen ingrijpend geachte instrumenten.Ook de organisatiegraad is een relevant gegeven. Belangenorganisatieskunnen een positieve rol spelen bij het vormgeven en implementeren vanmilieubeleid '? Daar staat tegenover dat een hoge organisatiegraad tevens eenhandicap kan vormen voor beleid, indien de belangenorganisatie 'dwarsligt'.Overigens is een dergelijke houding in veel gevallen, ook voor de doelgroepzelf, uiteindelijk contraproduktief 18.Machtsrelaties tussen maatschappelijke actoren onderling kunnen eennegatieve factor vormen voor systemen van aansprakelijkheid. Een voorbeeld16] Hierbij is verondersteld dat de uitvoeringskosten voor de overheid beperkt zijn.''1''1T7J.N.M. de Bruijn en K.R.D. Lulofs,'Gelede~ommunicatieve sturing: de beleidspraktijken de instrumententheorie'; Beleidswetenschap;1991,Se jaargang nr. I en M.E.M. Doorewaard, op.cit.M.E.M. Doorewaard, op.cit.WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REGERINGSBELEID