ULI403U-TÜRK DIŞ POLİTİKASI I-12V4-8-pdf_kitap
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
108 Türk D›fl Politikas›-I<br />
Türkiye’nin “savafl d›fl› kalma” tutumu, ço¤unlukla ‹ngiltere’nin merkezini oluflturdu-<br />
¤u Müttefiklerden yana bir tutum olarak alg›lansa da zaman zaman ‹ngiltere’nin Türkiye<br />
üzerinde bask› kurarak savafla çekmek için çaba gösterdi¤i de bilinmektedir.<br />
Üçlü ‹ttifak (Ankara Pakt›):<br />
Tamam› 9 madde, biri gizli 3<br />
Protokol ile gizli bir “Askerî<br />
Sözleflme” ve yine gizli bir<br />
“Özel Anlaflma”dan oluflan<br />
bu Antlaflma’ya göre:<br />
1- Türkiye, herhangi bir<br />
Avrupa devletinin<br />
tecavüzüne u¤rarsa<br />
‹ngiltere ve Fransa ona<br />
yard›m edecektir.<br />
2- Akdeniz’de Türkiye’nin<br />
girdi¤i bir savafl olursa<br />
‹ngiltere ve Fransa ona<br />
yard›m edeceklerdir.<br />
3- Romanya ve Yunanistan’a<br />
vermifl olduklar› garanti<br />
icab›, ‹ngiltere ve Fransa<br />
bir savafla giriflirlerse<br />
Türkiye kendilerine<br />
elinden gelen her yard›m›<br />
yapacakt›r.<br />
4- Akdeniz’de, ‹ngiltere ve<br />
Fransa’n›n giriflti¤i bir<br />
savafl olursa Türkiye<br />
onlara yard›m yapacakt›r.<br />
5- Avrupa’da bafllayan<br />
herhangi bir savafl›n<br />
Akdeniz’e sirayeti hâlinde<br />
her iki taraf›n birbirlerine<br />
yard›m taahhüdü<br />
mevcuttur.<br />
Bunlar›n yan› s›ra, 2<br />
numaral› Protokol flöyle<br />
düzenlenmiflti: “... Yukar›da<br />
ad› geçen Antlaflma<br />
uyar›nca Türkiye taraf›ndan<br />
üstlenilmifl olan<br />
yükümlülükler, bu ülkenin<br />
Sovyetler Birli¤i ile silahl›<br />
bir anlaflmazl›¤a<br />
sürüklenmesine neden<br />
olacak ya da böyle bir<br />
sonucu verecek bir eyleme<br />
onu zorlamayacakt›r.”<br />
Böylece Türkiye, bu ittifak<br />
antlaflmas›yla ‹ngiltere ve<br />
Fransa’n›n yard›m ve<br />
deste¤ini sa¤lam›fl, ayn›<br />
zamanda Sovyetler Birli¤i ile<br />
bir savafla sürüklenmek<br />
istemedi¤ini göstermifl<br />
olmakla beraber, Bat›l›<br />
devletlere yaklaflm›fl oldu.<br />
Üçlü ‹ttifak (Ankara Pakt›)<br />
Almanya’n›n 15 Mart 1939’da Çekoslovakya’y›, bir ay sonra da ‹talya’n›n 7 Nisan<br />
1939’da Arnavutluk’u iflgal etmesi, Türkiye’yi Mihver Devletlerin sald›rganl›¤›na<br />
karfl› güvenlik aray›fl›na yöneltmifl ve ‹ngiltere ile 12 May›s 1939’da bir deklarasyon<br />
imzalanm›flt›r. Bu deklarasyona göre iki taraf kendi millî güvenlikleri için bir ittifak<br />
antlaflmas› imzalayacaklard›. Bu antlaflma imzalan›ncaya kadar taraflar Akdeniz<br />
bölgesinde savafla yol açabilecek bir sald›r› hâlinde ifl birli¤i yaparak birbirlerine<br />
her türlü yard›mda bulunmaya haz›rlanacaklard›. Ancak bu antlaflma ile deklarasyon<br />
hiçbir devlete karfl› olmayacakt›. Hatay sorununun çözülmesinden sonra Fransa<br />
ile de ayn› flekilde bir deklarasyon 23 Haziran 1939 tarihinde yap›lm›flt›r. ‹mzalanan<br />
bu bildirgeler ile taraflar, Akdeniz’de bir savafl ç›karsa yard›mlaflma taahhüdü<br />
ve bu maksatla bir antlaflma yapma konusunda niyet beyan etmifllerdir.<br />
Do¤u Akdeniz ve Balkanlarda sald›r›y› durdurabilmek amac›yla Türkiye, Sovyetler<br />
Birli¤i ile de bir anlaflma imzalamak için giriflimde bulundu. Görüflmeler sürerken<br />
SSCB ans›z›n 23 A¤ustos 1939’da Almanya ile anlaflt›¤›n› bildirerek müzakerelerden<br />
çekildi. Sovyetler ile Almanlar aras›nda imzalanan sald›rmazl›k pakt›, Türkiye’yi<br />
zor durumda b›rakm›fl, hatta bu durum Cumhuriyet’in kuruluflundan bu yana<br />
dostane iliflkiler gelifltirilen SSCB hakk›ndaki kuflkular› derinlefltirmiflti. fiimdi ya<br />
Sovyetlerden uzaklaflarak ‹ngiltere’ye yaklaflmak ya da zor da olsa ‹ngiliz ve Sovyet<br />
dostluklar›n› ba¤daflt›rmaya çal›flmak gerekmekteydi. ‹kinci yolu seçen Türkiye,<br />
‹ngiltere ve Fransa ile imzalamak üzere oldu¤u ittifak antlaflmas›n› Sovyetler<br />
Birli¤i’ne bildirmifl ve bu devletin onay›n› almak istemifltir (Özçelik, 2010: 256-<br />
257). Savafl›n bafllamas›ndan hemen sonra SSCB’nin daveti üzerine 25 Eylül 1939’da<br />
D›fl ‹flleri Bakan› fiükrü Saraco¤lu Moskova’ya gitmifltir. 23 gün süren görüflmeler,<br />
Sovyetlerin Bo¤azlar konusunda Montreux Sözleflmesi’nde de¤ifliklik yapma tekliflerindeki<br />
›srarl› tutumlar›, ‹ngiltere ve Fransa ile yap›lmas› planlanan üçlü ittifakta<br />
de¤ifliklik yap›lmas› önerileri nedeniyle sonuçsuz kalm›flt›r.<br />
Almanya’n›n 1 Eylül 1939’da Polonya’ya sald›rmas›yla resmen bafllayan II. Dünya<br />
Savafl›’n›n hemen bafl›nda, SSCB ile iliflkilerin de de¤iflmesi ve olumsuz yönde<br />
geliflmeler göstermesi üzerine, Türkiye, ‹ngiltere ve Fransa ile daha önce bafllam›fl<br />
olan görüflmeleri h›zland›rd› ve sonuçland›rd›. ‹mzalanan bildirgeler do¤rultusunda<br />
daha önce haz›rlanm›fl olan Türk-‹ngiliz-Frans›z ‹ttifak› (Ankara Pakt›) 19<br />
Ekim 1939’da Ankara’da imzaland›. “Üçlü ‹ttifak” olarak bilinen ve resmi ad› “Türkiye,<br />
‹ngiltere ve Fransa Aras›nda Karfl›l›kl› Yard›m Antlaflmas›” olan bu pakt, Do-<br />
¤u Akdeniz’i ve Balkanlar› bir sald›r›ya karfl› korumak maksad›yla yap›lm›flt›r.<br />
II. Dünya Savafl›’n›n hemen öncesi ile savafl›n bafllay›p geliflti¤i ilk iki ay içerisinde<br />
Türkiye’nin d›fl siyasetinde meydana gelen bu geliflmeler, onun kuruluflundan<br />
itibaren izledi¤i, Sovyetler Birli¤i ile iyi komfluluk iliflkilerini esas alan d›fl siyaset<br />
çizgisinde önemli de¤iflikliklere yol açt›. Bu da Sovyetler Birli¤i taraf›ndan tepkiyle<br />
karfl›land›. Nitekim Türkiye’nin, ‹ngiltere ve Fransa ile 19 Ekim 1939 tarihli ittifak›<br />
imzalamas› üzerine, buna bir tepki olmak üzere Sovyetler Birli¤i, Türkiye’ye<br />
yapmakta oldu¤u petrol sevkiyat›n› durdurdu.
Change language