ULI403U-TÜRK DIŞ POLİTİKASI I-12V4-8-pdf_kitap

84 Türk D›fl Politikas›-I
Türk-‹talyan ‹liflkileri
‹talya’da Faflist Parti’nin ve Mussolini’nin iktidara gelmesinden sonra bu ülkenin
Do¤u Akdeniz’e göz dikmesi, Türkiye’yi tedirgin etmiflti. Ancak iki ülke diplomatik
iliflkileri sürdürmekten de geri kalmad›. 1930’lar›n bafl›nda iki ülke iliflkileri nispeten
sakindi. Türk - ‹talyan iliflkilerinin bu döneminde 4 Kas›m 1932’de Ankara’da
imzalanan antlaflma gere¤i Bodrum dolaylar›ndaki Kara Ada ve çevresindeki baz›
kayal›klar Türkiye’ye, Meis Adas› ile etraf›ndaki baz› adalar ise ‹talya’ya b›rak›larak
bölgedeki karasular›n s›n›r› çizilmiflti.
Bu koflullar çerçevesinde ‹talya’n›n Balkan bölgesine yönelik emelleri ve bölgede
Frans›zlar› etkisiz b›rakma iste¤i, bu ülkenin Yunanistan ve Türkiye’ye yak›nlaflmas›
gere¤ini ortaya ç›karm›flt›. Ancak ‹talya ile Türkiye aras›nda ciddi bir strateji
fark› bulunmaktayd›. Türkiye her fleyden önce Lozan’da sa¤lad›¤› haklar› korumak
arzusundayken ‹talya yay›lma siyaseti gütmekteydi ve üstelik geniflleme alan›
olarak gördü¤ü bölgelerin bir k›sm› da Türkiye’nin egemenlik alan› içerisindeydi.
‹talya’n›n geniflleme siyaseti Türkiye ile yak›ndan ilgili oldu¤u için Türk Hükümeti’nin
Milletler Cemiyeti’ne üyeli¤inden de rahats›zl›k duymufltu. Mussolini, Hitler’in
1933’te iktidara geçmesinden de cesaret alarak yay›lma siyasetini aç›kça deklare
etmeye bafllam›flt›. Nitekim Mussolini, 19 Mart 1934’te Roma’da yap›lan Faflist
Kongresi’nde Anadolu topraklar›n›n kendileri için bir geniflleme alan› oldu¤unu
ilan etmiflti.
‹talya’n›n On ‹ki aday› silahland›rmaya bafllamas›, 1935 y›l›nda Habeflistan’› iflgal
etmesi, Türkiye’nin, Milletler Cemiyeti’nin ‹talya’ya yönelik yapt›¤› ambargoya
kat›lmas› ve Habeflistan’a K›z›lay vas›tas›yla yard›m etmesi Türk-‹talyan iliflkilerinin
belirgin bir flekilde gerilmesine yol açm›flt›. ‹talya da tepki olarak Montreux Bo¤azlar
Sözleflmesi görüflmelerine kat›lmayarak ortaya ç›kan belgeyi ilk etapta imzalamam›flt›.
Ancak k›sa bir süre sonra 1937’de iki ülke iliflkileri aras›nda k›smi bir yumuflama
yafland›. Türk D›fliflleri Bakan› Tevfik Rüfltü Aras ve meslektafl› Kont Ciano,
2-3 fiubat 1937’de Milano’da ortak bir bildiri yay›mlad› ve taraflar aras›nda bir
sorun olmad›¤›n› vurgulad›lar. ‹talya, 1938’de Türkiye’nin Habeflistan’daki haklar›-
n› tan›mas› hâlinde Montreux’u imzalayabilece¤ini belirtmesinin ard›ndan 2 May›s
1938 tarihinde Montreux’u imzalad› (Sönmezo¤lu, 2011:310-315).
‹talya’n›n 1939 y›l›nda Arnavutluk’u iflgal etmesi, Türkiye’yi oldukça endiflelendirdi.
Zira Türkiye kendi güvenli¤i noktas›nda Balkanlardaki statükonun korunmas›n›
oldukça önemsemiflti. Türkiye bu iflgal karfl›s›nda ‹ngiltere ve Fransa’ya daha
fazla yak›nlaflt› (Uzgel, 2001b:297).
Türk-Sovyet ‹liflkileri
Türk-Sovyet iliflkileri, Kurtulufl Savafl› y›llar›ndan bafllayarak iflbirli¤i ve dostluk eksenli
sürdürülmüfltü. 1930’lu y›llara gelindi¤inde bu süreç niteli¤inden bir fley kaybetmemiflti.
Ayn› h›zla devam ettirildi. Türk D›fliflleri Bakan› Tevfik Rüfltü Bey, Eylül
1930’da Moskova’y› ziyaret etti. Bu gezinin tamamlanmas›ndan k›sa bir süre
sonra, iki ülke aras›nda 17 Mart 1931 de “Karadeniz ve O’na Bitiflik Denizlerde Deniz
Kuvvetlerinin S›n›rland›r›lmas›na ‹liflkin Protokol” ve 1925 Dostluk ve Tarafs›zl›k
Antlaflmas›’n›n befl y›l uzat›lmas›na yönelik bir baflka protokol yap›ld›. Sovyetler
Birli¤i D›fliflleri Bakan› Maksim Litvinov’un 30 Ekim 1931’de Türkiye’yi ziyareti s›-
ras›nda bu protokoller onayland›.
Baflbakan ‹smet ‹nönü’nün 25 Nisan - 10 May›s 1932 tarihleri aras›nda bu ülkeye
yapt›¤› resmî ziyaret, iki ülke iliflkilerinin her alanda gelifltirilmesine zemin ha-