ULI403U-TÜRK DIŞ POLİTİKASI I-12V4-8-pdf_kitap

4. Ünite - II. Dünya Savafl› Dönemi Türk D›fl Politikas›: 1939-1945
119
nun üzerine Türkiye 23 fiubat 1945’te Almanya ve Japonya’ya savafl ilan etti. Böylece
Türkiye II. Dünya Savafl› boyunca yap›lan bütün bask›lara ra¤men reddetti¤i
savafl ilan›n›, savafl sona ererken gerçeklefltirmifl oluyordu. Bütün dünyada 25 milyon
asker, 40 milyonun üzerinde sivilin hayat›n› kaybetti¤i II. Dünya Savafl› 7 May›s
1945’te Almanya’n›n teslim olmas›n›n ard›ndan Avrupa’da neredeyse sona ermifl,
14 A¤ustos’ta ise Japonlar›n teslim olmas› ile fiilen 15 A¤ustos’ta, hukuken ise
2 Eylül 1945’te sona ermifltir. Türkiye’nin bu “göstermelik” savafl ilan› karar› BM
Konferans›’na kurucu üye olarak kat›lma amac› d›fl›nda bir anlam ifade etmiyordu.
Savafl›n Sonunda Türk-Sovyet ‹liflkilerindeki Gerilim
Türkiye, II. Dünya Savafl›’n›n bafl›nda ‹ngiltere ve Fransa ile ittifak yaparak tercihinin
Bat› dünyas› oldu¤unu göstermiflti. Fakat Türkiye’nin savafl s›ras›nda izledi¤i
d›fl politika savafl›n sonlar›nda Türkiye’yi büyük bir yaln›zl›k içerisine iterek Sovyet
tehdidi ve istekleri ile karfl› karfl›ya b›rakm›flt›. Türkiye bu tehdit karfl›s›nda Bat›
dünyas›na yaklaflmaya ve destek bulmaya çal›flm›flt›r.
Yalta Konferans›’n›n ard›ndan SSCB, 19 Mart 1945’te, 1925 tarihli Türk-Sovyet
tarafs›zl›k ve sald›rmazl›k pakt›n› feshetme talebiyle Türkiye’ye bir nota verdi. Notada
“özellikle II. Dünya Savafl› s›ras›nda ortaya ç›kan esasl› de¤iflmeler sebebiyle
bu antlaflma art›k yeni flartlara uymamakta ve ciddi de¤iflikliklere ihtiyaç göstermektedir”
deniyordu. Türkiye bak›m›ndan bu olay›n önemi, feshedilen antlaflman›n
bir “sald›rmazl›k” antlaflmas› olmas›yd› ve fesih ile Sovyetlerin böyle bir taahhütten
yakalar›n› kurtar›p serbest kalmalar›yd›. Türk Hükûmeti 4 Nisan 1945’te verdi¤i
cevabi notas›nda antlaflman›n yenilenmesi için yap›lacak teklifleri “dikkat ve
hay›rhahl›kla tetkike haz›r oldu¤unu” bildirdi. Fakat Sovyetler, Haziran 1945’de
Türk Hükûmeti’ne verdikleri notada, bu ittifak›n flart› olarak Kars ve Ardahan bölgelerinin
SSCB’ye terki ile Bo¤azlarda Sovyetlere üs verilmesini ileri sürdüler.
Almanya’n›n yenilmesi ile Avrupa dengesinde meydana gelen boflluktan yararlanan
Sovyetler, Avrupa’da oldu¤u gibi, Türkiye’ye karfl› da yay›lmac› emellerini
a盤a vurmaktan çekinmiyordu. Sovyet D›fl iflleri Komiseri Molotov notay› verirken
Türk Büyükelçisi’ne “Bu topraklar› size 1921 de terk etti¤imiz zaman Sovyetler
Birli¤i zay›ft›” demifltir. Art›k Türk-Sovyet münasebetleri kritik bir devreye girmiflti
ve bu durum savafl sonras›nda da devam edecek ve So¤uk Savafl döneminde
Türkiye’nin ABD’ye yak›nlaflmas›n›n da bir nedeni olacakt›.
ABD ile ‹ngiltere’nin Sovyetler Birli¤i ile savafl sonras› ifl birli¤ini gerçeklefltirmek
amac›yla yapt›klar› denemelerden biri olan Potsdam Konferans›’nda Sovyetlerin
Türkiye’den toprak talepleri sorununun iki ülke aras›nda halledilmesi gerekti¤ini,
bunun iki ülkeyi ilgilendirdi¤ini söylemifllerse de Bo¤azlar meselesinin tüm dünyay›
ilgilendirdi¤i belirtilmifltir. ABD’de baflkanl›k makam›na Roosevelt’in yerine
Truman’›n geçmesi ile Sovyetlere karfl› bir tav›r de¤iflikli¤i olmas›na ra¤men Sovyetlerin
Türkiye’yi aç›ktan tehdit edebilecek bir tav›r almad›klar› düflünülüyordu.
Sovyet istekleri 17 Temmuz - 2 A¤ustos 1945 tarihleri aras›nda Müttefiklerin
Potsdam Konferans›’nda bir kez daha gündeme geldi. Sovyetler Türkiye’ye verdi-
¤i notalar› da bu konferansa dayand›rm›flt›r. Sovyetlerin isteklerine ulaflmak için
bask› ve tehdit yöntemini kullanmas› ise Türkiye’yi Bat›’ya yak›nlaflt›rm›flt›r.
Potsdam Konferans›’ndan sonra Türkiye’nin yüz yüze kald›¤› gerçek; savafla girilmemesi
üzerine kurulu d›fl politikan›n sonuna gelindi¤i ve bu sonda ise ‹ngiltere
ve ABD’nin Sovyetlerin Türkiye’ye yönelik isteklerine karfl› tak›nd›klar› tav›rda
yaln›z kald›¤› idi. Sovyetler verdikleri notalarla Türkiye üzerindeki bask›lar›n› art›-
r›rken Türkiye ise içine düfltü¤ü yaln›zl›ktan kurtulmak, ‹ngiltere ve ABD’nin deste¤ini
kazanmak için gayret göstermeye bafllam›flt›r.