ULI403U-TÜRK DIŞ POLİTİKASI I-12V4-8-pdf_kitap

142 Türk D›fl Politikas›-I
lar kadar önemli say›lamayacak bir di¤er olay ise Türkiye’de bulunan Yahudiler’in
‹srail’e göç etmelerine izin verilmesidir (Sönmezo¤lu, 2006). ‹flte bu olaylar, Orta
Do¤u’da yükselen milliyetçi dalga dolay›s›yla bir yandan Türkiye’yi Bat› yanl›s› tututmuyla
birlikte ötekilefltirirken, di¤er yandan da Sovyetler Birli¤i etkisinin yükselmesine
neden olmufltur.
Orta Do¤u özellikle ‹ngiltere aç›s›ndan daha hassas bir öneme sahipti. ‹ngiltere
aç›s›ndan M›s›r ve Süveyfl Kanal›’ndaki ç›karlar›n›n korunmas› hayatiydi. Bu durumda
baflta M›s›r olmak üzere di¤er Arap ülkeleri ve Türkiye kritik bir konumdayd›.
Bu nedenledir ki bafllang›çta Türkiye’nin NATO’ya girifline s›cak bakmayan ‹ngiltere,
Türkiye’nin, ‹ngiltere’nin Orta Do¤u’daki ç›karlar›n›n savunmas›yla ancak
NATO’ya girerse ilgilenebilece¤i iflaretini vermesiyle bu durumu onaylam›flt›r. Keza
bölge için önerilen Orta Do¤u Kumandanl›¤› projesinin M›s›r taraf›ndan reddedilmesiyle
birlikte ‹ngiltere’nin bölgeye yönelik prestij kayb› tescillenmifl ve Türkiye’nin
NATO’ya girifline, biraz da Orta Do¤u politikalar› gere¤i onay verilmifltir.
Türkiye’nin Orta Do¤u’ya Yönelik Giriflimleri
Sovyetler Birli¤i ve ABD aras›ndaki mücadelenin Orta Do¤u’nun önemini artt›rd›-
¤› bir dönem olan 1950’li y›llar›n bafl›nda, ABD bu bölgeye yönelik giriflimlerini de
h›zland›rm›flt›r. May›s 1953 tarihinde birçok Orta Do¤u ülkesini ziyaret eden ABD
D›fliflleri Bakan› John F. Dulles, bu ziyaretlerinin dönüflünde u¤rad›¤› Ankara’da
Kuzey Kufla¤› ‹ttifak›’ndan bahsetmifl ve bunun gerek ABD gerekse bölgenin ç›-
karlar› aç›s›ndan önemini anlatm›flt›r. Bölgede bulunan birçok önemli Arap ülkesinin
bu duruma ilgi duymad›¤›ndan da bahseden Dulles, zaten hâlihaz›rda Sovyet
etkisinden daha uzakta olan M›s›r, Suudi Arabistan ve Suriye gibi ülkelerin ABD’nin
‹srail ile olan yak›n iliflkileri dolay›s›yla da bu ittifaka s›cak bakmad›klar›n›n fark›ndayd›
(Sönmezo¤lu, 2006.99). Öyleyse, Sovyetler Birli¤i’ne yak›n s›n›r› olan ve bu
ülkenin bask›lar›n› aç›ktan hisseden Türkiye, ‹ran, Pakistan ve Afganistan gibi ülkelerle
bu ittifak›n oluflturulmas› daha mant›kl› ve stratejik önem ve önceli¤i daha
yüksek bir olas›l›kt›.
Bu kapsamda harekete geçen Türkiye hem ABD’yle böyle bir ifle giriflerek ald›¤›
yard›mlar› artt›rma hem de bafl›ndan beri aktif olan siyasetini flimdi Orta Do-
¤u liderli¤iyle devam ettirme amac›yla giriflimlerde bulunuyordu. Bu giriflimin ilk
ad›m› 2 Nisan 1954’te Pakistan ile imzalanan Dostluk ve ‹fl birli¤i Antlaflmas› olmufltur.
Anlaflma di¤er devletlerin kat›l›m›na aç›k olsa da anlaflman›n imzalanmas›n›n
hemen ard›ndan Afganistan, Pakistan ile var olan hâlihaz›rdaki s›n›r ve bölge sorunlar›
çözülmeden böyle bir ittifaka girmeyece¤ini beyan etmifltir.
Pakistan ile giriflilen bu ittifak› di¤er bölge ülkerine de yaymak isteyen Adnan
Menderes 1954 y›l›nda Orta Do¤u’daki bir dizi ülkeye ziyarete ç›karak öncelikle
Irak’a, ard›ndan Suriye ve Lübnan’a gitmifltir. Irak her ne kadar Türkiye ile bir ortak
savunma anlaflmas› imzalaman›n gereklili¤i konusunda aç›klama yapsa da ayn›
olumlu tav›r Suriye, Lübnan ve daha sonra davet yap›lan Ürdün taraf›ndan sergilenmemifltir.
Irak’›n böyle bir ittifaka s›cak bakmas›n›n temel nedenleri öncelikle
kendi güvenli¤ini di¤er Arap Ülkeleri’nden ziyade Bat› Bloku içerisinde karfl›layabilece¤ine
inanmas›yd› (Sönmezo¤lu, 2006:99). Keza Irak 1954’ten beri ABD yard›m›
da almaktayd›. Suriye, bu dönemde Arap Birli¤i içerisinde önemli bir konumdayd›
ve özellikle ‹srail konusunda bu pakt›n üyeleri ile ters düflmeme noktas›nda
kararl›y›d›. Arap Birli¤i, 1945 y›l›nda M›s›r, Suudi Arabistan, Irak, Suriye, Ürdün,
Lübnan, Yemen ve Filistin taraf›ndan, üye ülkelerin karfl›l›kl› kuvvet kullan›m›na
engel olmamak, sorunlar› bar›flç›l yollardan çözmek, üye ülkelere yönelik tehdit ve