ULI403U-TÜRK DIŞ POLİTİKASI I-12V4-8-pdf_kitap

3. Ünite - Atatürk Dönemi Türk D›fl Politikas› (1923-1938)
81
ve Balkanlar’da güvenli¤in sa¤lanmas›n› içeren, Türk-‹ngiliz Deklarasyonu imzaland›.
Antlaflma’da iki devletin ulusal güvenlikleri yarar›na, karfl›l›kl› yükümleri gerektirecek
uzun süreli bir antlaflma yapmaya karar verdikleri (madde 2), söz konusu
Antlaflma’n›n hiçbir ülkeye karfl› olmad›¤›, ancak gerekli oldu¤u ortaya ç›kt›¤›nda
Türkiye’ye ve ‹ngiltere’ye karfl›l›kl› bir yard›m ve kolayl›k sa¤lamay› amaçlad›¤›
(madde 4) belirtilmifltir. Bu Antlaflma’n›n 3. Maddesi daha somut bir içeri¤e sahipti:
“Bu kesin Antlaflma’n›n yap›lmas›na de¤in, Türkiye Hükümeti ve Büyük Britanya
Hükümeti, Akdeniz bölgesinde savafla yol açacak bir sald›r› ortaya ç›kt›¤›nda,
edimsel iflbirli¤i yapmaya ve birbirlerine ellerinden gelen tüm yard›m ve kolayl›¤›
gösterme¤e haz›r bulunduklar›n› aç›klarlar.” Antlaflma’n›n Balkanlara yönelik durumu
ise 6. madde de formüle edilmiflti. Buna göre iki hükümet, Balkanlarda güvenli¤in
sa¤lanmas› gere¤ini kabul etmekte ve bu amaca en h›zl› biçimde ulaflmak
için dan›flma içinde bulunacaklar› aç›klanm›flt› (Soysal, 1983: 592-593).
Bu deklarasyona Sovyetler Birli¤i s›cak yaklafl›rken Almanya ve ‹talya taraf›ndan
tepkiyle karfl›land›. Fransa’yla Hatay Sorunu çözüme kavuflturulduktan sonra
23 Haziran 1939’da bu ülkeyle de ayn› içerikte deklarasyon imzaland›. II. Dünya
Savafl›’ndan hemen önce Türkiye, ‹ngiltere ve Fransa’ya yönelik eski tedirginliklerini
bir kenara b›rakarak uluslararas› koflullar›n dayatmas›yla bu ülkelerle bir araya
geldi.
Türk-Frans›z ‹liflkileri
‹ki ülke aras›ndaki iliflkiler, 30 May›s 1926’da imzalanan “Türk-Frans›z Sözleflmesi”nden
itibaren ›l›ml› ve sakin bir seyir izledi. Ancak Fransa, 1930’lu y›llardan itibaren
revizyonist devletlerin tehditlerinin artmas› üzerine Suriye’deki manda rejimini
gözden geçirmeye ve mevcut durumunu tahkim etmeye yöneldi. Bu karar›n
al›nmas›nda Suriye’de yap›lan ve karfl›l›¤› al›nmayan harcamalar da etkili olmufltu.
Bu nedenle Suriye’ye ba¤›ms›zl›k tan›yaca¤›n› aç›klamaya bafllad›. 1930’lu y›llar›n
ortalar›nda bu sözün yerine getirilmemesi, Suriyeli milliyetçilerin tepkisine
yol açt›. fiam’da baz› flirketlerin çal›flanlar› greve gitti. Halk protesto gösterilerinde
bulundu. Bu eylemlilik di¤er flehirlere de s›çrad›. 1936’da iktidara gelen sol cephe
Baflbakan› Leon Blum, muhafazakârlar›n ve askerlerin karfl› ç›kmas›na ra¤men
9 Eylül 1936’da Suriye ile imzalad›¤› antlaflmayla manda rejiminin sona erdirildi-
¤ini ilkesel olarak kabul etti¤ini aç›klad›. Antlaflma, taraflar›n parlamentolar›nca
onayland›ktan üç y›l sonra ve Suriye’nin Milletler Cemiyeti’nin üyesi olmas›yla yürürlü¤e
girecekti. Antlaflma’da Sancak’a (Hatay) yönelik aç›k bir hüküm olmamas›na
ra¤men, bu bölgede yaflayan Türklerin statüsünün tart›flmal› bir hâle gelmesi
kuvvetle muhtemeldi.
Türk Hükümeti, Fransa’n›n bu hamlesinin Sancak Türklerinin 1921 Ankara Antlaflmas›
ve daha sonraki belgelerde belirlenmifl özerk yap›s›n› ortadan kald›raca¤›-
n› öne sürerek tepki gösterdi. Özellikle bas›n etkili bir propaganda yapt›. Bu giriflimler
Sancak Sorunu’nu “millî bir dava” hâline getirdi. Türk diplomasisinin tezi,
Sancak özerk bir statüye sahip oldu¤undan Fransa, Suriye’yle yapt›¤› antlaflman›n
benzerini Sancak’la da yapmal›yd›. Nitekim D›fliflleri Bakan› Tevfik Rüfltü Aras 26
Eylül 1936’da Milletler Cemiyeti Konseyi’nde yapt›¤› konuflmada bu tezi tekrarlad›.
Fransa ise Türkiye’nin yeni durumu kabul etmesi hâlinde Sancak Türklerinin haklar›n›n
sa¤lanmas›na yard›mc› olabilece¤ini, Türkiye’nin Sancak’›n ba¤›ms›zl›¤›nda
›srarc› olmas› hâlinde, konuyu Milletler Cemiyeti’ne götürece¤ini savundu. Türkiye
bir ad›m daha atarak 9 Ekim 1936’da Frans›z Hükümeti’ne bir nota vererek halk›n›n
ço¤unlu¤unun Türk oldu¤u Sancak’a ba¤›ms›zl›k verilmesini istedi. Fransa,