ULI403U-TÜRK DIŞ POLİTİKASI I-12V4-8-pdf_kitap

2. Ünite - Kurtulufl Savafl› Dönemi Türk D›fl Politikas›
51
Birinci kategori; ticaret gemilerinin ve askerî olmayan uçaklar›n bar›flta ve savaflta
geçiflleri iki flekilde formüle edilmiflti. Bar›fl döneminde ticaret gemileri ve
askerî olmayan uçaklar uluslararas› sa¤l›k hükümleri sakl› kalmak üzere, hiçbir
ifllem olmaks›z›n gündüz ve gece geçebileceklerdi. K›lavuz almak zorunda de¤illerdi.
Savafl döneminde ise e¤er Türkiye tarafs›z ise aynen bar›fl döneminde oldu¤u
gibi ifllemler gerçeklefltirilecekti. Türkiye savaflan durumunda ise tarafs›z
ülke gemileri ve uçaklar›, düflmana yard›m etmemek kofluluyla ve Türkiye’nin
denetim hakk› sakl› kalmak kayd›yla geçifl serbestli¤ine sahip olacaklard›. Düflman
gemi ve uçaklar› konusunda Türkiye gerekli gördü¤ü her türlü önlemi olmakta
serbest bulunacakt›.
‹kinci kategori; savafl gemileri ve askerî uçaklar ile uçak gemilerinin geçifli de
bar›flta ve savaflta olmak üzere ikiye ayr›lm›flt›. Bar›fl döneminde, hangi ülke gemisi
oldu¤una bak›lmaks›z›n sadece Karadeniz’e sahildar devletler lehine bir hacim
k›s›tlamas› d›fl›nda gece ve gündüz serbestçe geçebileceklerdi. K›s›tlama flu flekildeydi.
Karadeniz’e sahili olmayan bir devlet, Karadeniz’e sahili olan en güçlü devletin
kuvvetini aflacak askerî güç geçiremeyecekti. Savafltaki durum burada ikiye
ayr›lm›flt›. Türkiye tarafs›z ise geçifller aynen bar›fltaki gibi serbestçe olacakt›, düflmanca
davran›lmayacakt›. Türkiye savaflan devlet olmas› durumunda ise, tarafs›z
gemiler için yine bar›fl dönemi kurallar› geçerli bulunacakt›. Düflman gemi ve
uçaklar›na karfl› önleyici tedbirler al›nabilecekti.
Bu sözleflmenin 4. Maddesi’nde ‹stanbul ve Çanakkale Bo¤azlar›ndaki baz› bölgelerin
silah ve askerden ar›nd›r›lmas› hükmü de vard›. 10. Maddesi’nde ise bo¤azlar
rejimini denetleyecek bir “Bo¤azlar Komisyonu”nun kurulmas› karar› al›nm›flt›.
Söz konusu hüküm Türkiye’nin egemenlik haklar›n› k›s›tlamaktayd›.
Lozan Bar›fl Antlaflmas›’na ekli di¤er bir sözleflme “Trakya S›n›r›na ‹liflkin Sözleflme”dir.
Bu sözleflmede Türkiye’yi Bulgaristan ve Yunanistan’dan ay›ran s›n›r›n
her iki yan›ndaki topraklar›n yaklafl›k 30 kilometresinin silahtan ve askerden ar›nd›r›lmas›
söz konusuydu.
Yerleflme ve Yarg› Yetkisine ‹liflkin Sözleflme, Türkiye’nin egemenli¤ini geçici
olarak s›n›rland›rm›flt›. Söz konusu hususlar konusunda tam bir karfl›l›kl›l›k esas›
vard›. Sözleflme yedi y›l yürürlükte kalacakt›.
Ticaret Sözleflmesi’nde, Türk egemenli¤i gümrükler konusunda da geçici olarak
k›s›tlanm›flt›. ‹mzac› devletlerin mallar› için 1 Eylül 1916 tarihli Osmanl› nesnel
tarifesinde gösterilen tarife kabul edilecekti. Bu da befl y›l geçerli olacakt›. Sözleflmenin
9. maddesinde de Türkiye’ye kabotaj hakk› tan›nacakt›.
Yarg› Yönetimine ‹liflkin Bildiri, Türk Hükümeti’nin befl y›ldan az olmamak
üzere gerekli görece¤i bir süre için Avrupal› hukuk dan›flmanlar›ndan yararlanmas›
hükmünü içermiflti. Bu hukuk dan›flmanlar› Adalet Bakan›na ba¤l› olacaklard› ve
hukuk reformlar› için kurulan komisyonlar›n çal›flmalar›na kat›lacaklard›. Bildiri
befl y›ldan sonra geçerlili¤ini yitirdi.
Sa¤l›k Sorunlar›na ‹liflkin Bildiri ise Türk Hükümeti’nin befl y›l süreyle Avrupal›
üç hekimi “Sa¤l›k Yönetiminde” dan›flman olarak kabul etmesini karara
ba¤lam›flt›. Bu hekimler, Türk memurlar› olacaklard› ve Sa¤l›k Bakanl›¤›’na ba¤l›
çal›flacaklard›.
Lozan Bar›fl Konferans› sürerken konunun aciliyeti nedeniyle 30 Ocak 1923’te
Türkiye ve Yunanistan aras›nda “Yunan ve Türk Halklar›n›n Mübadelesine ‹liflkin
Sözleflme ve Protokol” imzaland›. Bu belgenin 1. maddesinde “Türk topraklar›nda
yerleflmifl Rum Ortodoks dininden Türk uyruklar›yla Yunan topraklar›nda yerleflmifl
Müslüman dininden Yunan uyruklular›n, 1 May›s 1923 tarihinden bafllayarak