ULI403U-TÜRK DIŞ POLİTİKASI I-12V4-8-pdf_kitap

2. Ünite - Kurtulufl Savafl› Dönemi Türk D›fl Politikas›
mas› ya da baflka bir uluslararas› ba¤›t› tan›mayacaklard›, böylelikle Sovyet Rusya
Sevr’i tan›mad›¤›n› ilan etmifl oldu. Ayr›ca Misak-› Milli’yi ve TBMM Hükümeti’ni tan›d›¤›n›
belirtti. Türkiye’nin kuzey-do¤u s›n›r› çizilerek Kars, Ardahan ve Artvin’in
Türkiye’de kalmas› kabul edildi. Antlaflman›n 2. maddesinde de Batum, Gürcistan’a
b›rak›ld›. Ancak buradaki halklar›n kültürel ve dinsel haklar›n›n sa¤lanmas›
ve genifl bir yönetimsel özerkli¤in kurulmas› koflullar› konuldu. Antlaflman›n di¤er
hükümlerinde, do¤makta olan Yeni Türkiye Devleti’nin hükümranl›k haklar› ve
ekonomik ba¤›ms›zl›¤› tan›nd› (Soysal, 1983: 27-38). TBMM Hükümeti, bu antlaflma
ile Do¤u’da hedefledi¤i d›fl politika amaçlar›na ulaflt› ve bu cephedeki olanaklar›n›
Bat›’ya kayd›rd›. Moskova Antlaflmas›’ndan sonra iki taraf aras›nda k›sa süreli
tereddütler yafland›. Bunun en önemli nedenleri aras›nda, Yunan ordusunun
Anadolu’nun içlerine kadar ilerlemesi, Bolfleviklerin deste¤iyle önemli bir askerî
güç oluflturan Enver Pafla’n›n Anadolu’ya girmek için haz›rl›klar yapmas›, Molokanlar’›n
(Malakan) s›n›r d›fl›na ç›kar›lmas› ve TBMM Hükümeti’nin Fransa ile yak›nlaflarak
bir antlaflma imzalama sürecine girmesidir. Moskova Büyükelçisi Ali Fuat
Pafla, 16-17 Ekim 1921’de Stalin’le görüflerek tereddütlerin giderilmesine ve Sovyet
yard›mlar›n›n aksamadan gerçeklefltirilmesine çal›flt›. Bu arada Ukrayna Sovyet
Sosyalist Cumhuriyeti’nin 19 Aral›k 1921’de Ankara’ya gönderdi¤i Ukrayna’daki
Sovyet Ordular› Baflkomutan› General Mihail Vasilyeviç Frunze’nin temaslar› iki ülke
iliflkilerine yeni bir ivme kazand›rd›. Frunze, hem Ukrayna hem de Moskova
ad›na TBMM Baflkan› Mustafa Kemal Pafla ile görüflmelerde bulundu. Türkiye ile
Ukrayna aras›nda 2 Ocak 1922’de Dostluk ve Kardefllik Antlaflmas› imzaland›. Bu
antlaflma özü itibar›yla, Moskova ve Kars Antlaflmalar›na benzemektedir.
General Frunze’un ola¤anüstü Büyükelçi unvan›yla Ankara’da bulunmas› Türk-
Sovyet iliflkilerinde beliren tereddütleri giderdi ve yard›mlar›n ak›fl›n› sa¤lad›. Bu
süreçte iki taraf›n iliflkilerine etki eden faktörler aras›nda TBMM Hükümeti’nin ‹tilaf
Devletleriyle konjoktürel bir yak›nlaflma için girmesi önemli rol oynad›.
37
Molokanlar (Malakanlar),
1877-1878 Osmanl›-Rus
Savafl›’ndan sonra Rus
Hükümeti taraf›ndan
bölgeye göç ettirilen Molokon
Mezhebine ba¤l› Ruslar.
TBMM Hükümeti ve Afganistan Aras›nda Dayan›flma
Antlaflmas›n›n ‹mzalanmas›
Uzun süre ‹ngiliz sömürgecili¤i alt›nda kalan Afganistan, Emanullah Han’›n liderli-
¤inde 3 Mart 1919’da ba¤›ms›zl›¤›n› ilan etti. Türkiye’de, Hâkimiyet-i Milliye, Aç›ksöz
gibi ulusalc› gazetelerde, Sebilürreflat gibi ‹slamc› dergilerde Afganistan’daki
geliflmeler dikkatli bir flekilde okuyuculara duyuruldu. Türk kamuoyunda Afganistan’a
karfl› derin bir sempati oluflmufltu. TBMM Hükümeti, Afganistan’la birlikte ‹ngilizlere
karfl› ortak mücadele etmenin olanaklar›n› art›rmak için 18 A¤ustos 1920’de
orduda görev yapan Afgan kökenli Abdurrahman Bey’i elçi olarak atad›. Böylece
TBMM Hükümeti ilk elçisini atam›fl oldu.
Afgan lideri Emanullah Han, 1920 y›l›n›n son günlerinde Mustafa Kemal Pafla’ya
bir mektup ulaflt›rarak Afgan d›flifllerinin ve ordusunun yeniden örgütlendirilmesi
amac›yla bir askerî heyet gönderilmesini istedi. Ankara Hükümeti bu iste¤e s›cak
yaklaflt›. Bu süreçte, Afganistan’›n Moskova’da bulunan Muhammet Veli Han adl›
temsilcisiyle ‹ktisat Vekili Yusuf Kemal ve Dr. R›za Nur’un yer ald›¤› Türk Heyeti
bir araya gelerek bir dayan›flma antlaflmas› imzalama yoluna gittiler. 1 Mart 1921’de
imzalanan antlaflmada, Türkiye Devleti ile Afganistan’›n maddi ve manevi olarak
ortak ç›karlara sahip olduklar› belirtilmifl ve bu ortakl›¤›n siyasi olarak da kurulmas›
gereklili¤inden söz edilmiflti. Emperyalist devletlere karfl› ifl birli¤i esas› kabul
edildi. Sömürgeci devletlerden herhangi birisi taraflardan birine sald›r›rsa di¤er taraf
karfl› koyacakt›. Bunun d›fl›ndaki maddelerde Do¤u uluslar›n›n ba¤›ms›zl›k ve