ULI403U-TÜRK DIŞ POLİTİKASI I-12V4-8-pdf_kitap

2. Ünite - Kurtulufl Savafl› Dönemi Türk D›fl Politikas›
53
Özet
A MAÇ
1
A MAÇ
2
Kurtulufl Savafl› bafllarken uluslararas› ve ulusal
ortam›n dinamiklerini s›ralayabilmek.
‹tilaf Devletleri, Mondros’tan sonra Anadolu’yu
iflgale bafllayarak y›llard›r tart›flt›klar› Do¤u Sorunu’nu
çözmek ve Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nu y›kmak
için eyleme geçtiler. Öncelikle yeni bir dünya
düzeni kurmak ve yenilen devletlere bar›fl antlaflmalar›
dayatmak için 18 Ocak 1919’da Paris’te
bir konferans düzenlemifllerdir. ‹ngiltere, Fransa,
ABD, ‹talya ve Japonya devlet baflkanlar› ve D›-
fliflleri Bakanlar› organlar oluflturarak uluslararas›
sisteme yön vermeye çal›flt›lar. ABD Baflkan› Wilson
bu konferanta daha önce yay›mlad›¤› ilkelerini
hayata geçirmek istedi. Dünya bar›fl›n› korumak
ve sorunlar›n bar›flc›l yollardan çözmek için
bir uluslararas› örgüt kurulmas›n› istedi. Yenilen
devletlerle antlaflmalar imzalad›lar. Osmanl› Devleti’ne
Sevr Antlaflmas›n› dayatt›lar. Rusya’da
1917’de Bolflevik Devrimi’nin olmas› uluslararas›
dengeleri de¤ifltirdi. Büyük devletlerin aralar›ndaki
rekâbetin gizlenemez hâle dönüflmesi, kamuoylar›n›n
tatmin olmamas› ve sosyal-ekonomik
yap›lar›n›n bozulmas› uluslararas› ortam› etkilemiflti.
Bu faktörler Türk Kurtulufl Savafl›’na
yans›d›. ‹flgallere karfl› çeflitli toplumsal kesimlerin
öncülü¤ünde (subay, din adam›, toprak a¤as›,
eflraf vb.) direnifl örgütleri kurularak mücadele
bafllat›ld›. Padiflah, hükümet, sivil ve askerî
bürokrasinin bir k›sm› umutsuzlu¤a kap›lm›flt›.
Ancak Mustafa Kemal Pafla liderli¤inde yurtseverler,
iflgale karfl› halk› örgütleme yoluna giderek
yeni bir devletin temellerini att›lar. Yeni ortamda
ülkenin kurtuluflu için üç seçenek ortaya
at›lm›flt›. Bunlar; mandac›l›k, yöresel kurtulufl ve
tam ba¤›ms›zl›kt›. Ulusal ortam›n siyasi ve ideolojik
yap›s›, Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas
Kongreleri ve Misak-› millî belgesiyle berraklaflt›.
Elbette ulusal ortam›n bu özellikleri izlenecek
d›fl politikay› da etkiledi.
A MAÇ
3
TBMM’nin aç›lmas› ve d›fl politikan›n belirlenmesi
tart›flmalar›n› aç›klayabilmek.
Mustafa Kemal Pafla ‹stanbul’un 16 Mart 1920’de
iflgal edilmesinden sonra Ankara’da yeni bir meclisin
aç›lmas› çal›flmalar›n› bafllatt›. Bu meclis “Ola-
¤anüstü Yetkilere Sahip Meclis” ad›yla aç›ld›. Fakat
kurucu bir meclis ifllevi gördü. TBMM üyeleri
Misak-› Milli’nin hayata geçirilece¤ini ve ülkenin
ba¤›ms›zl›¤› için çal›fl›laca¤›n› güçlü bir flekilde
vurgulad›lar. Mustafa Kemal Pafla, Meclis’te 24 Nisan
1920’de yapt›¤› konuflmada Pan-Turanist ve
Pan-‹slamist bir d›fl politika izlenmeyece¤ini aç›klad›.
Ulusal hak ve ç›karlara dayal›, eflitlik ilkesine
sayg›l› bir yol tutulaca¤›n› belirtti. Hariciye Encümeni
kuruldu. Bu kurulun baz› üyeleri Bat›l›
Devletlerle uzlafl›lmas›n›, bir k›sm› da Do¤ulu
Devletlerle iliflki kurulmas›n› savundu.
TBMM Hükümeti’nin Do¤ulu Devletlerle iliflkilerini
ve sonuçlar›n› ifade edebilmek.
TBMM Hükümeti, Bat›l› emperyalist devletlere
karfl› mücadele veren Sovyet Rusya ile temas kurdu.
Düflman›n ortak olmas› ve her iki hükümetin
emperyalizme karfl› olmas› yak›n iliflkilerin kurulmas›n›
kolaylaflt›rm›flt›r. TBMM Hükümeti, ‹tilaf
Devletlerine karfl› Sovyet Rusya’y› bir denge
unsuru olarak kulland›. Askerî ve mali yard›m almaya
çal›flt›. Hatta Sovyet Rusya ile yak›nlaflarak
Bat›l›lar› endiflelendirmek ve böylece Anadolu
hareketine karfl› daha ›l›ml› davranmalar›na zemin
haz›rlamak istedi. Sovyetlerin Türkiye’nin
toprak bütünlü¤ünü ve Misak-› Milli’yi kabul etmesi
Anadolu hareketi liderlerini memnun etmiflti.
Sovyet Rusya’n›n bu diyalogdan beklentisi ise
Türkiye arac›l›¤›yla Bat› ile kendi aras›na bir tampon
bölge kurma noktas›nda yo¤unlaflm›flt›. Güney
cephesini güvence alt›na almak istedi. Bu
amac›n›n yan› s›ra Bolflevizmi de yaymak emelindeydi.
TBMM aç›lmadan karfl›l›kl› olarak gayri
resmî temaslar bafllat›lm›flt›. Meclis aç›ld›ktan sonra
D›fliflleri Bakan› Bekir Sami Bey’in baflkanl›-
¤›nda bir heyet Moskova’ya gönderildi. Baflta Lenin
olmak üzere Sovyet yöneticileriyle görüflüldü.
Fakat anlaflma sa¤lanamad›. D›fliflleri Bakan›
Yusuf Kemal Bey’in baflkanl›¤›ndaki yeni heyet
görüflmeleri sürdürdü ve 16 Mart 1921’de Moskova
Antlaflmas›’n› imzalad›. Bu Antlaflma’yla
Sovyet Rusya Misak-› Milli’yi tan›d› ve Sevr Antlaflmas›’n›n
geçersizli¤ini kabul etti. TBMM Hükümeti’ne
askerî ve mali yard›m yapma yükümlülü¤ü
alt›na girdi. Türkiye’nin Kuzeydo¤u s›n›r›
tespit edildi.