ULI403U-TÜRK DIŞ POLİTİKASI I-12V4-8-pdf_kitap
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
78 Türk D›fl Politikas›-I<br />
çekinilmesi, s›n›r›n her iki taraf›nda Kürt afliretlerinin hareketleri ve Paris Bar›fl<br />
Konferans› s›ras›nda ‹ran’›n Türkiye’den toprak talebinde bulunmas›n›n oluflturdu-<br />
¤u kayg› gösterilebilir (Akdevelio¤lu-Kürkçüo¤lu, 2001:204-206).<br />
Birinci Dünya Savafl›’ndan sonra kurulan uluslararas› sistem, ‹ranl› ayd›nlar›n<br />
Türk modernleflme hareketine s›cak bakmas› ve 1925’te fiah olan R›za Pehlevi’nin<br />
Türkiye’ye dostça yaklaflmas›, iki ülke aras›ndaki iliflkileri etkiledi. Nitekim iki ülke<br />
Tahran’da 22 Nisan 1926’da “Türkiye - ‹ran Dostluk ve Güvenlik Antlaflmas›”n›<br />
imzalad›. Bu Antlaflma’da; tarafs›zl›k, sald›rmazl›k, karfl›l›kl› yard›mlaflma, taraflar›n<br />
s›n›r bölgelerinin güvenli¤ini sa¤lama konusunda iflbirli¤ine gitmesi ve afliretlerin<br />
güvenli¤i bozucu eylemlerinin sona erdirilmesi gibi hususlara yer verilmiflti (Sönmezo¤lu,<br />
2011:304-305). Türkiye gerçeklefltirdi¤i modernleflme hareketleriyle ‹ran<br />
yönetiminin ve ayd›nlar›n›n dikkatini çekti. Her geçen gün bu ilgi artt›.<br />
Resim 3.5<br />
Türk-Afgan ‹liflkileri<br />
Kitab›m›z›n 2. ünitesinde Türk- Afgan iliflkileri bafll›¤› alt›nda anlat›ld›¤› gibi, iki ülke<br />
aras›nda dostluk iliflkisi Türk - Kurtulufl Savafl› y›llar›nda bafllat›lm›flt›. Moskova’da<br />
1 Mart 1921’de imzalanan antlaflmayla Türkiye’nin bu ülkeye sivil ve askerî<br />
nitelikli e¤itim yard›m›nda bulunmas› kararlaflt›r›lm›flt›. Ayr›ca iki devletin d›fl politikada<br />
beraber hareket etmesi de söz konusu olacakt›.<br />
Mustafa Kemal<br />
Atatürk ve<br />
Amanullah Han<br />
(May›s 1928)<br />
Türk Kurtulufl Savafl›’ndan sonra iki ülkenin dostluk iliflkisi devam etti. Afganistan<br />
Kral› Amanullah Han, Mustafa Kemal Atatürk’ün modernleflme projesini kendisine örnek<br />
ald› ve benzer devrimleri/reformlar› yapmaya çal›flt›. Afgan Kral› 1928 May›s ay›nda<br />
Türkiye’ye ziyarette bulundu. Görüflmeler sonucunda iki ülke aras›nda 25 May›s<br />
1928’de Dostluk ve ‹flbirli¤i antlaflmas› imzaland›. Bu Antlaflma’n›n 1. maddesinde iki<br />
devlet ve iki ulus aras›nda “bozulmaz bir bar›fl ile içten ve sonsuza dek dostluk olaca¤›”<br />
belirtilmifltir. 2. ve 3. maddelerinde de tarafs›zl›k ilkesinin dayan›flma ile pekifltirilmesini,<br />
4. ve 5. maddelerinde ise yap›lacak iflbirli¤i için özel antlaflmalar haz›rlanmas›n›<br />
ve Türk Hükümeti taraf›ndan bu ülkeye uzmanlar gönderilmesini kapsam›flt›<br />
(Soysal, 1983:329-332). Ne var ki Türkiye’yi örnek alan bu ülkede iktidar mücadelesi<br />
yafland›. Amanullah Han, Türkiye’den döndükten k›sa bir süre sonra iktidar› kaybetti.<br />
Yeni yönetim Türk uzmanlar›n› s›n›r d›fl› etti. Art arda birkaç “flah” de¤iflikli¤inden<br />
sonra Nadir fiah ve ard›ndan da 1930’da o¤lu Muhammet Zahir fiah iktidar› eline alarak<br />
ülkede istikrar› sa¤lad›. Baba-o¤ul Türkiye’deki modernleflme hareketlerine olan<br />
ilgilerini devam ettirdiler. Türk uzmanlar›n› geri ça¤›rd›lar. Özellikle Memduh fievket’in<br />
(Esendal) Kabil’e büyükelçi olarak atanmas› 1930’larda iki ülke aras›ndaki iliflkilere<br />
dinamizm kazand›rd› (Akdevelio¤lu- Kürkçüo¤lu, 2001, 364-365).