ULI403U-TÜRK DIŞ POLİTİKASI I-12V4-8-pdf_kitap

78 Türk D›fl Politikas›-I
çekinilmesi, s›n›r›n her iki taraf›nda Kürt afliretlerinin hareketleri ve Paris Bar›fl
Konferans› s›ras›nda ‹ran’›n Türkiye’den toprak talebinde bulunmas›n›n oluflturdu-
¤u kayg› gösterilebilir (Akdevelio¤lu-Kürkçüo¤lu, 2001:204-206).
Birinci Dünya Savafl›’ndan sonra kurulan uluslararas› sistem, ‹ranl› ayd›nlar›n
Türk modernleflme hareketine s›cak bakmas› ve 1925’te fiah olan R›za Pehlevi’nin
Türkiye’ye dostça yaklaflmas›, iki ülke aras›ndaki iliflkileri etkiledi. Nitekim iki ülke
Tahran’da 22 Nisan 1926’da “Türkiye - ‹ran Dostluk ve Güvenlik Antlaflmas›”n›
imzalad›. Bu Antlaflma’da; tarafs›zl›k, sald›rmazl›k, karfl›l›kl› yard›mlaflma, taraflar›n
s›n›r bölgelerinin güvenli¤ini sa¤lama konusunda iflbirli¤ine gitmesi ve afliretlerin
güvenli¤i bozucu eylemlerinin sona erdirilmesi gibi hususlara yer verilmiflti (Sönmezo¤lu,
2011:304-305). Türkiye gerçeklefltirdi¤i modernleflme hareketleriyle ‹ran
yönetiminin ve ayd›nlar›n›n dikkatini çekti. Her geçen gün bu ilgi artt›.
Resim 3.5
Türk-Afgan ‹liflkileri
Kitab›m›z›n 2. ünitesinde Türk- Afgan iliflkileri bafll›¤› alt›nda anlat›ld›¤› gibi, iki ülke
aras›nda dostluk iliflkisi Türk - Kurtulufl Savafl› y›llar›nda bafllat›lm›flt›. Moskova’da
1 Mart 1921’de imzalanan antlaflmayla Türkiye’nin bu ülkeye sivil ve askerî
nitelikli e¤itim yard›m›nda bulunmas› kararlaflt›r›lm›flt›. Ayr›ca iki devletin d›fl politikada
beraber hareket etmesi de söz konusu olacakt›.
Mustafa Kemal
Atatürk ve
Amanullah Han
(May›s 1928)
Türk Kurtulufl Savafl›’ndan sonra iki ülkenin dostluk iliflkisi devam etti. Afganistan
Kral› Amanullah Han, Mustafa Kemal Atatürk’ün modernleflme projesini kendisine örnek
ald› ve benzer devrimleri/reformlar› yapmaya çal›flt›. Afgan Kral› 1928 May›s ay›nda
Türkiye’ye ziyarette bulundu. Görüflmeler sonucunda iki ülke aras›nda 25 May›s
1928’de Dostluk ve ‹flbirli¤i antlaflmas› imzaland›. Bu Antlaflma’n›n 1. maddesinde iki
devlet ve iki ulus aras›nda “bozulmaz bir bar›fl ile içten ve sonsuza dek dostluk olaca¤›”
belirtilmifltir. 2. ve 3. maddelerinde de tarafs›zl›k ilkesinin dayan›flma ile pekifltirilmesini,
4. ve 5. maddelerinde ise yap›lacak iflbirli¤i için özel antlaflmalar haz›rlanmas›n›
ve Türk Hükümeti taraf›ndan bu ülkeye uzmanlar gönderilmesini kapsam›flt›
(Soysal, 1983:329-332). Ne var ki Türkiye’yi örnek alan bu ülkede iktidar mücadelesi
yafland›. Amanullah Han, Türkiye’den döndükten k›sa bir süre sonra iktidar› kaybetti.
Yeni yönetim Türk uzmanlar›n› s›n›r d›fl› etti. Art arda birkaç “flah” de¤iflikli¤inden
sonra Nadir fiah ve ard›ndan da 1930’da o¤lu Muhammet Zahir fiah iktidar› eline alarak
ülkede istikrar› sa¤lad›. Baba-o¤ul Türkiye’deki modernleflme hareketlerine olan
ilgilerini devam ettirdiler. Türk uzmanlar›n› geri ça¤›rd›lar. Özellikle Memduh fievket’in
(Esendal) Kabil’e büyükelçi olarak atanmas› 1930’larda iki ülke aras›ndaki iliflkilere
dinamizm kazand›rd› (Akdevelio¤lu- Kürkçüo¤lu, 2001, 364-365).