Artykuły - Zbliżenia Interkulturowe

Opinie
znawczy. Do obiektywnie istniejących
faktów badacz miał swobodny dostęp
albo przez bezpośrednią obserwację, albo
przez pewnych „pośredników”, umożliwiających
mu dotarcie do rzeczywistości
poprzez fakt, że zawierały ją one w sobie
(w przypadku historyka „pośrednikami”
były źródła historyczne). Odnalezioną w
nich informację ujmował on w zdania,
będące cząstkami całokształtu historii lub
przynajmniej jej części. Adekwatność historycznej
rekonstrukcji przeszłości oceniana
była według klasycznej teorii prawdy:
jeżeli zdania były zgodne z „przeszłymi
faktami”, to były one prawdziwe, tworząc
tym samym prawdziwy tekst. „Zwrot
lingwistyczny” spowodował, że przyjęto
zupełnie nową postawę wobec narracji
historycznej. Wcześniej dostrzegano tylko
jej walory literackie, co miało drugorzędne
znaczenie wobec głównego zadania,
jakim było odzwierciedlanie przeszłości.
Okazało się jednak, że narracja
rządzi się swoimi własnymi prawami, nie
tylko „ubarwia” przeszłe fakty, ale je
modyfikuje. Konsekwencją tego było
stwierdzenie, że historyk, poprzez konstruowanie
w narracji pewnych faktów,
nie różni się bardzo od pisarza. Założenia
te doprowadziły do rozwoju narratywistycznej
filozofii historii.
Fakt, że narracja historyczna i opowiadanie
mają ze sobą wiele wspólnego, często
wydaje się oczywisty. Jednak pomimo
wspólnych implikacji językowych istnieją
pomiędzy nimi dość zasadnicze różnice.
Najważniejsze jest, by pamiętać o tym,
że opowiadanie zawsze jest traktowane w
kategoriach utworu literackiego, jest więc
z założenia niehistoryczne. Narracja
utworu historycznego nie ogranicza się
wyłącznie do opisu wydarzeń, lecz ma za
108
zadanie ukazanie ciągu przyczynowoskutkowego;
czas rozgrywanych wydarzeń
ma ten sam wymiar, co czas rzeczywisty,
ponadto zarówno autor, czytelnik,
jak i bohaterowie narracji historycznej
zdają sobie sprawę z tego wymiaru, mają
świadomość swojej własnej „historyczności”
6 . Historyk zakłada również, że jego
narracja będzie w możliwie najbardziej
wiarygodny sposób oddawała rzeczywistość,
którą opisuje. To ostatnie często
wiąże się z koniecznością dopuszczania
do głosu ludzi, którzy z racji tego, że nie
żyją, nie mogą przemówić sami. Jednak
nawet wtedy, gdy historia ukazuje się nam
w postaci dialogu z przeszłością, historyk
nie jest bezpośrednim uczestnikiem zdarzeń,
pozostaje on zawsze w sferze „pomiędzy”.
Powyższe porównanie opowiadania i
narracji historycznej oparte jest ciągle na
argumentach charakterystycznych dla filozofii
analitycznej. Jak postaram się to
pokazać dalej, zarówno prekursorzy, jak
i mistrzowie narratywistycznej filozofii
historii podeszli do problemu różnic
pomiędzy historią a literaturą z nieco innej
strony. Erwin Lee Klein zauważył, że
rozwój tej filozofii w dziedzinie historii
spowodowany był między innymi osiągnięciem
pewnego impasu w stosowaniu
modelu Hempla, głównie ze względu na
niechęć filozofów do zaakceptowania faktu,
że historycy tworzą pewnego rodzaju
opowieści. Zainspirowany logiką Arthur
Danto w swojej książce Analytical Philoso-
6 „Historyczność” (ang. historicity) według
Eagletona oznacza świadomość bycia umiejscowionym
w historii, świadomość przeszłości, teraźniejszości,
a także przyszłości. Zob. Terry
Eagleton, Literary Theory: An Introduction, Blackwell
Publishers, Oxford 1996, s. 53-57.