Artykuły - Zbliżenia Interkulturowe

Artykuły
ralnego sposobu mówienia i melodyjnej
rytmiczności, zróżnicowanej przez grę
znaczenia i brzmienia nawet wtedy, gdy
przybiera regularny kostium sylabotoniczny,
a tym bardziej przy pieśniowych
wariacjach rytmu. Wydaje się to ważniejsze
niż występujące w oryginale dokładne
rymy, ponieważ ich poszukiwanie w
polszczyźnie musiałoby w istotny sposób
naruszyć albo zasób motywów, albo tok
mowy poetyckiej, grożąc wrażeniem sztuczności
i wysilenia, co byłoby dla tej poezji
zabójcze. Jakie rymy przybliżone
(współczesny odbiór poezji znosi je na ogół
doskonale) brzmią wdzięcznie dla ucha, a
jakie wnoszą dysonans, tłumacz musi każdorazowo
sam rozstrzygnąć, odwołując się
– jak zawsze – do sądu czytelnika.
Poza germanistami i czytelnikami literatury
niemieckiej w oryginale poezja
Eichendorffa była dotychczas w Polsce
słabo znana, i nie mogą tego sądu zmienić
okazjonalne przekłady (Miriama, S.
Napierskiego, K. Iłłakowiczówny, R. Krynickiego,
B. Lubosza), które wraz z własnymi
pomieścił J. Koprowski w książeczce
Józef Eichendorff – ostatni rycerz romantyzmu
(1995); garść przekładów Renaty Schumann
została dołączona do dwujęzycznie
wydanego zarysu biograficznego Volkmara
Steina Joseph von Eichendorff, Würzburg
1993; są także tłumaczenia kaszubskie.
Brak szczegółowych bibliografii utrudnia
orientację w jej odbiorze XIX-wiecznym.
Do niedawna jedynym książkowym wydaniem
była nowela Z życia nicponia, która
w przekładzie Walerii Kędzierskiej ukazała
się w 1924 roku w Księgarni św. Wojciecha;
tłumaczka dokonała jednak licznych
skrótów i uproszczeń. Warto wspomnieć,
że nowela ta wydawana była też w
Polsce po niemiecku, z polskimi objaśnie-
28
niami na użytek szkół (opracowanie Johanna
Piątka 1912 i Juliusza Ippoldta
1930). Z prozą Eichendorffa zapoznał polskich
czytelników G. Koziełek, zamieszczając
w antologiach nowele Z życia nicponia (w
przekładzie Kazimierza Karkowskiego),
Posąg z marmuru i Zamek Dürande. Ukazały
się też Górnośląskie baśnie i podania w tłumaczeniu
Ryszarda Kincela (1991).
Rezonans 100-lecia śmierci pisarza w
1957 roku był nikły, ale notatki w śląskich
„Przemianach” i w „Przewodniku Katolickim”,
upominające się o opiekę nad
jego grobem w Nysie, świadczyły o rosnącym
zainteresowaniu. Wyraźniej ujawnił
je artykuł Ireny Sławińskiej w „Przemianach”
(1957, nr 31), która odbyła wędrówkę
śladami Eichendorffa na Śląsku.
Odtąd był poeta postrzegany na przemian
w kontekście niemieckiego romantyzmu
(studium M. Urbanowicza z 1960
r., wyd. książkowe pt. Z dziejów literatury
niemieckiej na Śląsku w pierwszej połowie XIX
wieku, 1964) bądź w aspekcie politycznym,
w związku z wykorzystywaniem postaci i
twórczości pisarza do podsycania niemiecko-polskich
antagonizmów (omawiał
to m.in. W. Szewczyk). Zapewne,
Eichendorff patrzył na dzieje Zakonu
Krzyżowego inaczej niż historycy polscy,
krytycznie oceniał entuzjazm Polenlieder
po powstaniu listopadowym jako budzący
wrogość wobec Rosji, ale wydobywanie
tych wątków jako naczelnych oznaczało
po obu stronach zwichnięcie proporcji
w ocenie tego, co w tej poezji jest
ważne i ujmujące zarówno dla Niemców,
jak dla Polaków, nie mówiąc już o czytelnikach
czujących się Ślązakami. Spory o
stosunek Eichendorffa do śląskiej ojczyzny
też przybierały czasem małostkowy
charakter, czy to przez regionalistyczne