Artykuły - Zbliżenia Interkulturowe

Rozważania literackie
70
Was kümmert’s mich, wenn andre Leute
streiten?
Lasst mich in Ruh,- ich mische mich
nicht ein!
Warum sind wir so kalt?
Warum,- das tut doch weh!
Warum? Wir werden bald
Wie lauter Eis und Schnee!
Beteiligt Euch,- es geht um Eure Erde!
Und Ihr allein, Ihr habt die ganze Macht!
Seht zu, dass ein wenig wärmer werde,
In unserer schlimmen, kalten
Winternacht!
Die ist erfüllt von lauter kaltem Grauen,-
Solange wir ihm nicht zuleibe gehen;
Wehrt Euch und kämpft,- und dann lasst
uns doch schauen,
Ob die Gespenster diesen Kampf
bestehen!
Bestehn? Ich glaub’ es nicht!
Die Sonne siegt zum Schluss!
Warum? Weil solches Licht
am Ende siegen muss!
Mimo wielkich trudności Eryka wytrwale
pracowała w „Pfeffermühle”, protestując,
pod „przykrywką literacką”,
przeciw Hitlerowi i jego reżimowi. „Pani
robi dziesięć razy więcej przeciw temu
barbarzyństwu niż my wszyscy pisarze
razem wzięci” – napisał Joseph Roth do
najstarszej córki Tomasza Manna wiosną
1935 roku. Działalnością w kabarecie „zasłużyła”
sobie również na umieszczenie
jej nazwiska na czwartej liście pozbawionych
obywatelstwa z dnia 11 czerwca 1935
roku. Prawie 100 stron akt dowodowych
w tej sprawie jest wyraźnym dokumentem
świadczącym o tym, z jaką biurokratyczną
i polityczną gorliwością niemieckie
instytucje śledziły wystąpienia „Młynka
do pieprzu” za granicą. Eryka rozwiązała
problem braku obywatelstwa niemieckiego
na swój pragmatyczny sposób. Bez cienia
wątpliwości czy wahania, raczej z konsekwencją
i bez sentymentów udała się do
Londynu i wyszła za mąż za angielskiego
poetę Wystana H. Audena. Ślub odbył się
15 czerwca, cztery dni po ukazaniu się
„czwartej listy”, dlatego „świeżo upieczona”
pani Auden, już jako obywatelka
Wielkiej Brytanii, ironizowała: „Jak
Niemcy mogą odebrać niemieckie obywatelstwo
Angielce? Taka sztuka udaje się
tylko Hitlerowi, który nie zawaha się
przed niczym, a następnie ekskomunikuje
samego papieża!” Małżeństwo to miało
wprawdzie jedynie charakter formalny,
ponieważ Auden był nieskrywanym homoseksualistą,
niemniej Eryka osiągnęła
niezależność państwową, a posiadanie
brytyjskiego paszportu znacznie ułatwiało
podróżowanie. Z „Wystim” spotykała
się zresztą później wielokrotnie – stali się
szczerymi przyjaciółmi.
„Jesienią 1936 roku »Młynek do pieprzu«
grał wciąż jeszcze przy pełnych widowniach
w Holandii, Belgii, Luksemburgu
i Czechosłowacji” – wspominał
Klaus w Punkcie zwrotnym, a jednak Eryka
podjęła decyzję o przeniesieniu występów
za ocean. Dzięki znakomitej intuicji
przeczuwała, że sytuacja w Europie zaczynała
być niebezpieczna, „stąpało się po
gruncie niepewnym jak powierzchnia
wulkanu”, coraz bardziej problematyczna
stawała się pozycja zdeklarowanych
wrogów faszystowskiej hybrydy. Miesiąc
od ostatniego przedstawienia „Młynka
do pieprzu” na zamku Leopoldskron w
Salzburgu Klaus wsiadł na parowiec holendersko-amerykańskich
linii „Staten-