Artykuły - Zbliżenia Interkulturowe

Recenzje
nikają z reprezentowania przez autorów zasadniczo
odmiennych poglądów, ale wynikają
z perspektywy, z jakiej przyszło im je
oceniać. Treść korespondencji pozwala sądzić,
iż Hesse swą trafną interpretacją, krytyczną
oceną I wojny światowej, a także nieufnym
podejściem do Republiki Weimarskiej,
którą był rozczarowany, znacznie
wyprzedził swojego przyjaciela. Poglądy
Hessego przekładały się na jego czyny. W
1926 roku, po namowach Manna, przyjął
członkostwo w Pruskiej Akademii Języka i
Literatury, aby cztery lata później ją opuścić,
na co Mann zdobył się znacznie później,
bo dopiero w 1933 roku.
Treść listów pokazuje stanowczość i
konsekwencję w działaniu Hessego, który
nie uległ namowom Manna, przekonanego,
iż członkostwo w Akademii jest ich
obowiązkiem społecznym. Na emigracji
od 1933 roku Mann nie mógł już sobie pozwolić
na pozycję obserwatora, stał się jednym
z aktorów wydarzeń. Rok później tak
komentował swoją decyzję: „Zginąłbym w
tej atmosferze kłamstwa, masowego zgiełku,
kadzidlanych dymów na własną cześć
i skrywanej zbrodni” (84). Fakt ten jeszcze
bardziej zbliżył obu pisarzy, którzy w sprawach
Niemiec zdali się teraz mówić jednym
głosem. Nie szczędzili krytyki pod
adresem popleczników reżimu i intuicyjnie
przepowiadali zbliżającą się wojnę.
Hesse wyraził to pisząc: „Widzę dla Pana i
dla nas jedną drogę wyjścia, tę, która wyprowadza
z niemieckości i wiedzie do Europy,
od spraw aktualnych ku ponadczasowym”
(64).
Zarówno w okresie przedwojennym,
podczas wojny, jak i po jej zakończeniu,
dzielą los pisarzy, którzy stali się celem zaciekłych
ataków ze strony niektórych pisarzy
emigracyjnych, krytyków, jak również
powojennej prasy niemieckiej, co wywołało
u nich daleko idącą niechęć do nowego
państwa niemieckiego, którą najlepiej oddaje
Mann wyznając: „Jeśli wszystkie znaki
na niebie i ziemi nie mylą, będzie to raz jesz-
202
cze poroniona budowla i lepiej nie brać za
nią odpowiedzialności” (165).
Publikacja przybliża czytelnikowi skomplikowane
położenie i burzliwe koleje losu,
jakie stały się udziałem berlińskiego wydawnictwa
S. Fischer Verlag, z którym obaj pisarze
byli związani. Zarówno Hesse, jak i
Mann sprzeciwiali się ich upolitycznianiu,
angażując się w przeniesienie wydawnictwa
poza granice Rzeszy. Mann związany z G.
Bermannem Fischerem, zmuszonym do
emigracji i wydającym za granicą, był wciąż
rozdarty między chęcią a niemożnością
powrotu do Niemiec, między wydawaniem
tam swoich książek i tym samym ustrzeżeniem
się przed utratą rodzimego czytelnika
a przeniesieniem się do wydawnictwa
emigracyjnego, mającego dość wąski krąg
odbiorców. Hesse również po 1936 roku
związany z macierzystą firmą berlińską,
którą w 1943 roku pod przymusem przemianowano
na Suhrkamp Verlag, bez
wznowień krytycznych dla reżimu tytułów
i w rezultacie ze znikomymi dochodami,
czynił bezskuteczne starania o wykupienie
praw do swoich książek, aby uwolnić się od
sytuacji narzuconej mu przez III Rzeszę.
Treść listów nie rysuje sylwetek dwóch
dominujących postaci niemieckiej literatury
w sposób tak wyrazisty, jak ma to miejsce
w dziennikach, pamiętnikach czy wspomnieniach,
lecz umożliwia ich poznanie z
innej perspektywy, opierającej się na własnych
relacjach oraz refleksjach adresata
korespondencji. Dwie bratnie dusze, dla
których wzajemne kontakty były pokrzepieniem,
dzielą się spostrzeżeniami odnośnie
do rzeczy wielkich i ważnych, nie stroniąc
od informowania o prozie życia codziennego,
jak donosi Hesse: „Po wielu godzinach
pracy w ogrodzie wracam do domu, cuchnący
jak węglarz, usmolony, z palcami pokłutymi
przez kasztanowe kolce” (98).
Obaj, często w towarzystwie swoich żon,
spotykali się wielokrotnie, co w przypadku
Hessego, który bardzo rzadko odwiedzał z
własnej inicjatywy kolegów pisarzy, jest