Artykuły - Zbliżenia Interkulturowe

spokoić oczekiwania swoich słuchaczy.
Na życie zarabiali produkcją papierosów
i odrabianiem lekcji. Bolek przynosił do
domu zeszyty z tzw. tajnych kompletów
i Tosia pisała wypracowania, a Marcel rozwiązywał
arytmetyczne zadania. Ze strachem,
ale i z wielką nadzieją oczekiwano
żołnierzy Armii Radzieckiej. „Potem ktoś
zastukał gwałtownie do drzwi wejściowych,
najpewniej kolbą od karabinu.
Drzwi otworzył Bolek, drżący, lecz z podniesioną
głową. Przed nim ukazał się
zmęczony rosyjski żołnierz i zapytał głośno:
»Njemcow njet?«. Gdzie przez piętnaście
miesięcy nieustannie drżeliśmy, że
ktoś zastuka do drzwi i zapyta: »Żydów
tu nie ma?«, gdzie jeszcze przed godziną
podobne pytanie oznaczało naszą śmierć,
tam nagle zaczęto szukać Niemców. Bolek
zaprzeczył i przywołał mnie. Założył,
że mnie będzie łatwiej porozumieć się z
rosyjskim żołnierzem. Ten bystro na mnie
spojrzał i zapytał: »Amchu?« Nie miałem
pojęcia, że było to słowo używane w Rosji
(a znaczące mniej więcej: »Czy należysz
do narodu?«), z pomocą którego Żydzi
upewniali się, czy ich rozmówca również
N. Honsza, S. Wolting: Naznaczony piętnem zagłady
jest Żydem. Ponieważ dostrzegł mą bezradność,
sformułował pytanie wprost:
Czy jestem »jewrejem«? Jest to rosyjskie
oznaczenie »Hebrajczyka«. Odpowiedziałem
szybko: »Tak, ja jewrej«. Odparł
ze śmiechem: »Ja toże jewrej. Moje nazwisko
Fischmann«. Uścisnął mi mocno rękę
i zapewnił, że wnet wróci, teraz jednak
śpieszy się: pilno mu do Berlina”.
Marcel i Tosia opuścili wkrótce miejsce
swego uciążliwego azylu. Kiedy po
wielu miesiącach Reich-Ranicki odwiedził
Bolka w mundurze oficerskim, ten
stwierdził lakonicznie: „Zatem podarowałem
armii polskiej oficera”. Pełni
wdzięczności Raniccy długo utrzymywali
kontakty z Bolkiem i Genią, a później
również z ich córką. Ich wybawcy nigdy
nie myśleli o pieniądzach. „Motywy były
inne” – stwierdza Marcel – „a mogę je
opisać używając jedynie wyświechtanych
od dawna słów: współczucie, dobroć, człowieczeństwo”*.
* Fragment książki „Marcel Reich-Ranicki:
»Moją ojczyzną jest literatura«, Wyd.
Ossolineum, Wrocław 2007.
19